________________
સુખ છે, તેને વ્યવહારદષ્ટિવાળો એમ માને છે કે ઈન્દ્રિયો અને મન દ્વારા મને સુખદુઃખનો અનુભવ થાય છે, પણ તે ભ્રમ છે. નિશ્ચયનયમાં તો જગતમાં સુખ અને દુ:ખ બંને કલ્પિત છે, આત્માને ઈન્દ્રિયો દ્વારા કે ભૌતિક પદાર્થો દ્વારા સુખ થાય તે કેવળ ભ્રમ છે, ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મા જડ ઇન્દ્રિયોથી સુખ કેમ પામે ? આત્માનું સુખ તો આત્માની સમશ્રેણીમાં રહ્યું છે, તે બહારથી પ્રાપ્ત થતું નથી.
વળી જગતમાં કોઈ કોઈને સુખદ કે દુઃખ આપી શક્યું નથી. આપતા જણાય છે તે વ્યવહારકથન છે, નિશ્ચયનયથી તો આત્માને કોઈ પણ પૌગલિક આશ્રીને સુખ નથી અને દુઃખ પણ નથી. આત્મવિમુખતા તે દુઃખ છે. અને સ્વરૂપસન્મુખતા એ સુખ છે. કલ્પિત સુખદુઃખના ભ્રમને ટાળ્યા વગર ભ્રમ-મિથ્યાભાવ ટળતો નથી.
આત્મદર્શી વિચારે છે કે સંસારમાં સુખ શું છે ? જીવો જનમમરણથી ગ્રસિત છે ત્યાં સર્વત્ર દુઃખ જ છે. તેવું જીવન પણ અસાર છે. અને ભોગની જાળ તો પાપરૂપ છે. પુણ્યથી સુખ જણાય છે તે તો મનની કલ્પના છે. અથવા મોહની પરવશતા છે. બહિરાત્મા અજ્ઞાનવશ ભોગનાં પ્રલોભનોમાં ભ્રમ ઊભો કરે છે. અને વિવેકને ચૂકી જઈ જીવ દુર્દશા પામે છે. માટે નિશ્ચયદેષ્ટિનો સ્વીકાર કરી સુખદુઃખ બંને ભાવને ત્યજી ભ્રમથી મુક્ત થવું.
નિશ્ચય = દ્રવ્યદૃષ્ટિ – તત્ત્વદૃષ્ટિ.
અર્થાત્ નિશ્ચયષ્ટિ સ્વ-આશ્રયે હોય છે. જે દ્રવ્યનું જે લક્ષણ હોય તેને જ તેમાં સ્થાપન કરવું, પરંતુ અંશમાત્ર પણ પરની કલ્પના ન કરવી. જેથી અનાદિના અન્ય પદાર્થના એકત્વરૂપ અજ્ઞાનનો નાશ થઈ ભેદજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે, અને સર્વ પદાર્થથી ભિન્ન એવી શુદ્ધ દશાનો અનુભવ થાય છે. ભેદજ્ઞાનરહિત અન્ય ઉપાસના મુક્તિનું કારણ બનતી નથી. માટે નિશ્ચયદૃષ્ટિનું લક્ષ્ય આવશ્યક છે.
વ્યવહારદૃષ્ટિ = ઉપાચારદૃષ્ટિ જે પરપદાર્થ સાથે સાંયોગિક સંબંધ છે તે વ્યવહાર છે. કંઈ
પાપરૂપ છે. તેનું જીવન જનમ
આતમ ઝંખે છુટકારો
૨૩૬ Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
