________________
અર્થ : જ્યાં સુધી જીવ મન-વચન-કાયાને નિજબુદ્ધિએ ગ્રહણ કરે છે ત્યાં સુધી તેનો સંસાર પણ ચિરકાળ રહે છે. પરંતુ જો તેને ભેદજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તો સંસાર સમાપ્ત થાય છે.
‘તત્ત્વાર્થસૂત્ર'માં કહ્યું છે કે ‘યોગઃ સાશ્રવઃ યોગ એ કર્મોને આવવાનાં કારણ છે. શરીર, વાણી અને મન આ આત્માને શરીરમાં રહેવાનાં સાધનો છે. ત્રણે યોગની પ્રવૃત્તિમાં શુભાશુભ પરિણામ થવાથી જીવને શુભાશુભ આશ્રવ થાય છે. આશ્રવના કારણે આવેલી કર્મરજો આત્મપ્રદેશો સાથે એકમેક થાય છે તે બંધ અર્થાત્ સંસાર છે.
મન-વચન-કાયાના યોગો તેરમા ગુણસ્થાનક સુધી રહે છે. છતાં કેવળજ્ઞાની તે યોગથી બંધાતા નથી કારણ કે તેમને આ યોગમાં મમતારૂપી નિજબુદ્ધિ થતી નથી. તે યોગોની પ્રવૃત્તિ કેવળ સમયવર્તી હોય છે, જે નિર્જરાનું કારણ બને છે. તેથી નીચેના ગુણસ્થાનકે યોગ છે. પરંતુ શ્રેણીમાં આરૂઢ મુનિને બુદ્ધિવશ પ્રવૃત્તિ નથી તેથી યોગ દ્વારા આશ્રવ નથી. તેથી નીચેની ભૂમિકાએ યોગોની પ્રવૃત્તિ હોવાથી યોગાશ્રવ છે. પરંતુ ભેદજ્ઞાનની હાજરીમાં તે યોગો સાથે એકત્વ નથી. તેથી સંસાર સંક્ષેપ પામે છે. અને તેથી નીચેની ભૂમિકાએ જો જીવ સાધનામાર્ગમાં છે તો તેને ઇરિયાવહી સૂત્ર દ્વારા કાયોત્સર્ગની ક્રિયાથી કે યોગોની સમિતિ કે ગુપ્તિ દ્વારા અનંત સંસાર અટકે છે.
યોગ દ્વારા શુભાશુભ આશ્રવ છે. અશુભથી દૂર થવા પ્રથમ ભૂમિકામાં શુભાશ્રવ હોય છે. પરંતુ તેને હેયરૂપ જાણી સાધક તેમાં એકત્વ કરતો નથી. પણ ભેદજ્ઞાનની ભૂમિકાએ પહોંચી ગુણસ્થાનકની યોગ્યતા પ્રમાણે યોગથી નિવૃત્ત થતો જાય છે. અને ચૌદમે ગુણસ્થાનકે સર્વથા મુક્ત થઈ નિર્વાણ પામે છે. શુભાશ્રવથી વળી પાછો અશુભમાં ન જાય પણ શુદ્ધ તરફ જાય તે માટે તેણે શુભાશ્રવમાં અટકવાનું નથી તે અપેક્ષા છે.
૧૬૬
घने वस्त्रे यथाऽऽत्मानं, न धनं मन्यते तथा ।
घने स्वदेहेप्यात्मानं, न घनं मन्यते बुधः ॥ ६३ ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
આતમ ઝંખે છુટકારો
www.jainelibrary.org
