________________
ધ્યાન ઃ એક પરિશીલન વર્તમાનયુગમાં, જૈનદનના ધ્યાનના પ્રકારોથી ભિન્નપણે ધ્યાનમાની વિવિધ પદ્ધતિઓ, અભ્યાસ, પ્રયોગો અને ગ્રંથ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. ધ્યાન ક્રિયારૂપે કે અનુષ્ઠાનરૂપે સરળ અને જનભાગ્ય થતું જાય છે. યાગીજનાએ આ ક્ષેત્રમાં ઘણું ખેડાણ કર્યુ છે અને કરતા રહ્યા છે. તેમાં અષ્ટાંગયોગ માટે ‘યેાગદર્શનમ’ના અને વર્તમાનમાં અન્ય પ્રસિદ્ધ ગ્રથાના આધાર લેવામાં આવે છે.
અષ્ટાંગયોગ પ્રરૂપિત સમાધિ અવસ્થા વિષે જોતાં એમ જણાય છે કે, જૈનદર્શન અન્વયે પૂર્ણજ્ઞાન (કેવળજ્ઞાન) કે સર્વજ્ઞના ધ્યાનની તુલનાએ, એ સમાધિ અવસ્થા પૂર્ણ શુદ્ધધ્યાનાવસ્થા નથી. ધ્યાનના પ્રકારામાં જેને ચિત્તની એકગ્રતા, શૂન્યાવસ્થા કે સમાધિ કહે છે એ જૈન દનની અપેક્ષાએ ‘સમ્યગ્દર્શન’ની ભૂમિકા ગણી શકાય, એટલે કે શુદ્ધધ્યાનાવસ્થાના એક પ્રકારે પ્રારંભ છે. તે પછી ધ્યાનને વિશિષ્ટ અનુભવ તે નિત્ર થઅપ્રમત્ત મુનિપણામાં હોય છે અને પૂર્ણશુદ્ધધ્યાન તેથી આગળની દશામાં હોય છે.
પ્રસ્તુત સમ્યગ્દર્શનની સક્ષિપ્ત સમજ :
ઉપર કહેલા સમ્યગૂદનની વ્યાખ્યા અંગે જૈનશાસ્ત્રોમાં નીચેની મહત્ત્વની સૂક્ષ્મરેખા અંકાઇ છે. જેના વિસ્તાર તે વિષયના સ્વાધ્યાયમાં જોઇશું.
સૃષ્ટિમંડળની રચના જે તત્ત્વાને આધારે છે તે નવતત્ત્વની યથાર્થ અને નિઃશંક શ્રદ્ધા.
જડ-ચેતનનું અનુભવ સહિત ભેદજ્ઞાન. સર્વજ્ઞ—વીતરાગદેવ, નિત્ર થમુનિ અને તેમના પ્રરૂપેલે ધર્મ; તેની શ્રદ્ધા, મેધ અને આચરણ.
એક ક્ષણની પણ અંતભેદ સહિતની જાગૃતિ. મિથ્યાત્વાદિ અમુક કર્મ-પ્રકૃતિના આત્મામાંથી છેદ. વર્તમાનની એક સમયની પર્યાયમાં શુદ્ધાત્માના અનુભવ. સમ્યગ્દર્શન એટલે આત્માનુ સ્વરૂપદર્શન. તેની વિવિધ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
