SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 323
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २०६ ] नाट्यदर्पणम् [ का० ६६-६७, सू० ११७ उत्तमप्रकृतीनां राज्ञां तु कुलस्त्रियां व्यलीकसम्भावना दुर्योधनस्येव भानुमत्यामनुचितैव । वणिगमात्य विप्राश्च स्ववर्गापेक्षयैवोत्तमाः, न राजापेक्षया। एतदर्थमेव च मन्दशब्देन गोत्रं विशेषितम् । प्रकरणे हि नायको व्युत्पाद्यश्च मध्यमप्रकृतिरेव । नकुल के साथ भानुमतीके अनुचित सम्बन्धकी आशंका हो गई है । उस प्रसंगके शब्द जिन्होंने दुर्योधनके मनमें इस प्रकारकी शंकाको उत्पन्न किया निम्न प्रकार है "भानुमती-ततोऽहं तस्यातिशयितदिव्यरूपिणो नकुलस्य दर्शनेनोत्सुका जाता हतहदया च । तदुझित्वा तदासनस्थान लतामंडपं प्रवेष्टुमारब्धा । दुर्योधनः--[सवैलक्ष्यमात्मगतम् ] किं नामातिशयितदिव्यरूपिणो नकुलस्य दर्शनेनोत्सुका जाता हतहृदया च । तत्किमनया पापया माद्रीसुतानुरक्तया वयमेवं विप्रलब्धाः । [सोत्प्रेक्षम् इयमस्मत् २-१० इति पठित्वा] मूढ दुर्योधन ! कुलटाविप्रलभ्यमात्मानं बहुमन्यमानोऽधुना किं वक्ष्यसि । [किं कराठे २-६ इति पठित्वा दिशोऽवलोक्य] अहो एतदर्थमेवास्याः प्रातरेव विविक्तस्थानाभिलाष: सखीजनकथासु च पक्षपातः । दुर्योधनस्तु मोहादविज्ञातबन्धकीह्रदयसारः क्वापि परिभ्रान्तः। प्राः पापे! मत्परिग्रहपांसुले तद् भीरुत्वं तव मम पुरः साहसानीदृशानि, श्लाघा सास्मद्वपुषि विनयव्युत्क्रमेऽप्येष रागः । तच्चौदार्य मयि जडमतौ चापले कोऽपि पन्थाः, ख्याते तस्मिन् वितमसि कुलेऽजन्यकौलीनमेतत् ॥ २-११ सखी-ततस्ततः ? भानुमती-ततः सोऽपि मामनुसरन्नेव लतागृहं प्रविष्टः । उभे-ततस्ततः? भानुमती-ततस्तेन सप्रगल्भप्रसारितकरेणापहृतं मे स्तनांशुकम् । उभे-ततस्ततः ? भानुमती-तत आर्यपुत्रस्य प्रभातमंगलतूर्यरवमिश्रेण वारविलासिनीजनसंगीतरवेण प्रतिबोधितास्मि । इस प्रकरणमें भानुमतीके स्वप्न-दर्शनके वृत्तान्तका जो वर्णन किया गया है उससे दुर्योधनको भानुमतीके चरित्रके विषयमें शंका हो जाना स्वाभाविक था। किन्तु अन्तमें जब उसको यह मालूम हुआ कि यह स्वप्नका वर्णन है तब स्वयं ही उसकी शंका का निवारण भी हो गया। किन्तु ग्रन्थकारका कहना यह है कि उस उत्तम प्रकृतिके नायकनायिकाके विषयमें इस प्रकारकी शंकाका होना भी उचित नहीं है। इसलिए कविका यह वर्णन मनुचित है। इसी बातको वे प्रागे लिखते हैं उत्तम प्रकृतिके राजानोंमें तो, कुलस्त्रीके प्रति भानुमतीके विषयमें दुर्योधन द्वाराको गई शंकाके समान, दुश्चरित्रताको सम्भावना का वर्णन] भी अनुचित ही है। [प्रत एव 'वेणीसंहार' का यह प्रसंग अनुचित ही है। वरिणग् अमात्य और विप्र अपने-अपने वर्गको दृष्टिसे ही उत्तम हो सकते हैं । राजाको Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001892
Book TitleNatyadarpan Hindi
Original Sutra AuthorRamchandra Gunchandra
AuthorDashrath Oza, Satyadev Chaudhary
PublisherHindi Madhyam Karyanvay Nideshalay Delhi
Publication Year1990
Total Pages554
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Story, & Literature
File Size9 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy