Page Text
________________
आश्वासः ] रामसेतुप्रदीप-विमलासमन्वितम्
[५५ उत्खात उत्पाटितो द्रुमो यस्य तं शैलमिव । शैले सामान्यद्रुमस्योच्छेदादितः पारिजातस्याकर्षणात् । हिमेन हतानां कमलानामाकरः सर इव लक्ष्म्या विमुक्तं त्यक्तम् । लक्ष्मीपदस्य श्लिष्टत्वेन सरसि शोभाया विगमादितस्तु हरिप्रियाया उद्धतत्वात् । पीता मदिरा यस्य तादृशं चषक मिव । मदिराशन्यमित्यर्थः । चषके मदिरायाः पीतत्वादितस्तूद्धारात । बहुलः कृष्णपक्षस्तत्प्रदोषमिव मुग्धचन्द्रेण विरहितं शून्यम् । तत्संध्याकाले मनोहरचन्द्रानुदयादितस्तु बालचन्द्रस्योत्थापनात्तुल्यत्वम् । तथा च पारिजातादीनामुत्पत्तिस्थानमित्यर्थः । केचित्तूद्धृतसारत्वं दोषमुद्भाव्य प्रकारान्तरेण व्याचक्षते । तथा हि
[उत्खातद्रुमं वशेलं हिमहयकमलाकरं बलच्छिद्विमुक्तम् । पीतमदिरं बचाशयं बहुलप्रदोष वमुग्धचन्द्रविरहितम् ॥]
उत्खाता द्रुमा यस्मात्तम् । वशा आयत्ता इला पृथिवी यस्य तम् । समुद्रावृतत्वात् हिम चन्दनं श्रीखण्डम् , हय उच्चैःश्रवाः, कमला लक्ष्मीस्तेषामाकरम् । बलं सामर्थ्य छिनत्तीति बलच्छिद्विषं तेन विमुक्तम् । कालकूटस्योद्धारात् । पीता मदिरा यस्य तम् । वचा पृथिवी तत्र शेते यस्तम् । बहुलाः प्रकृष्टा दोषा ग्राहादयो यत्र तम् । इदमुत्कर्षरूपमेवेति भावः । वकारो वरुणः स एव मुग्धचन्द्रस्तेन विरहितं विशिष्टम् । विशब्दयोरहितशब्दयोरभाववाचकत्वेन निषेधद्व यस्य प्रकृतार्थगमकत्वादित्यर्थः । 'हिमश्चन्द्रे तुषारे च चन्दनेऽपि हिमं मतम् । एवं 'पृथिवी स्यादिला वचा' ॥११॥
विमला-(समुद्रमथन से) पारिजात वृक्ष के निकल जाने के कारण समुद्र उस पर्वत-सा लगता है जिसका वृक्ष उखाड़ कर उससे अलग कर दिया गया है। लक्ष्मी के निकल जाने से उससे रहित यह उस सरोवर-सा प्रतीत होता है जो हिम से कमलों के नष्ट हो जाने पर लक्ष्मी (शोभा) से वियुक्त हो गया है। मदिरा के निकल जाने से मदिरारहित यह उस चषक-(प्याला)-सा लगता है जिसकी मदिरा पी ली गई है। बालचन्द्र के निकल जाने से उससे वियुक्त यह कृष्ण पक्ष के सन्ध्याकाल-सा लगता है ।।११।। अथ रत्नान्याहणिफण्णसुहालो विमलजलभन्तरठिअं वहमाणम् । दरकढिअं व रइणा करावलम्बिअकरं रअणसंघाअम् ।।१२।। [निष्पन्नसुखालोकं विमलजलाभ्यन्तरस्थितं वहमानम् । दरकृष्टमिव रविणा करावलम्बितकरं रत्नसंघातम् ॥]
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001887 |
| Book Title | Setubandhmahakavyam |
| Original Sutra Author | Pravarsen |
| Author | Ramnath Tripathi Shastri |
| Publisher | Krishnadas Academy Varanasi |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 738 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Story, & Literature |
| File Size | 13 MB |