Page Text
________________
प्राकृतव्याकरणे
३७
किसिओ। निवो। किच्चा। किई । धिई। किवो। किविणो। किवाणं । विञ्चुओ। वित्तं । वित्ती। हिअं । वाहित्तं । बिहिओ। विसी । इसी। विइण्हो। छिहा । सइ । उक्किळं । निसंसो। क्वचिन्न भवति । रिद्धी । कृपा। हृदय । मृष्ट । दृष्ट । दृष्टि । सृष्ट । सृष्टि । गृष्टि । पृथ्वी। भृगु । भृग । भृगार । शृगार । शृगाल । घृणा । धुसृण । वृद्धकवि। समृद्धि । ऋद्धि । गृद्धि । कृश । कृशानु। कृसरा । कृच्छ्र । तृप्त । कृषित । नप । कृत्या। कृति । धृति । कृप । कृपण । कृपाण । वृश्चिक । वृत्त । वृत्ति । हत । व्याहत । बृहित । वृसी । ऋषि । वितृष्ण । स्पृहा । सकृत् । उत्कृष्ट । नशंस ।। _कृपा इत्यादि शब्दों में आदि ऋ का इ होता है। उदा०-किवा...हिययं; मिट्रं ( यह शब्द ) रस-वाचक होने पर ही ( ऋ का इ होता है; वह अर्थ न होने पर ) अन्यत्र मटुं ऐसा वर्णान्तर होता है; दिटुं...निसंसो । क्वचित् ( आदि ऋका इ ) नहीं होता है । उदा:-रिद्धी (Z ऋद्धि ) । ( उपर्युक्त शब्दों के मूल संस्कृत शब्द ऐसे-) कृपा...नृशंस ।
पृष्ठे वानुत्तरपदे ॥ १२६ ॥ पृष्ठशब्देनुत्तरपदे ऋत इद् भवति वा। पिछी पट्ठी । पिठि! —परिट्ठविरं । अनुत्तरपद इति किम् । महिवळें ।
पृष्ठ शब्द ( समास में ) उत्तर पद न होने पर, ( उसमें से ) ऋ का इ विकल्प से होता है। उदा.-पिट्ठोटविरं। (पृष्ठ शब्द समास में ) उत्तरपद न होने पर ऐसा क्यों कहा है ? ( कारण पृष्ठ शब्द समास में उत्तरपद होने पर, ऋ का इ नहीं होता है। उदा०-) महिवटुं ।
मसृण-मृगाक-मृत्यु-शङ्ग-धृष्टे वा॥ १३०॥ एषु ऋत इद् वा भवति । मसिणं मसणं । मिअंको मयंको। मिच्चु मच्चु । सिगं संगं । धिट्ठो धट्ठो।।
मसृण, मृगांक, मृत्यु, शृङ्ग, और धृष्ट शब्दों में ऋ का इ विकल्प से होता है। उदा०-मसिणं. 'धट्ठो।
उदृत्वादौ ॥ १३१॥ ऋतु इत्यादिषु शब्देषु आदे ऋत उद् भवति । उऊ। परामुट्ठो । पुट्ठो । पउ8ो । पुहई । पउत्ती । पाउसो। पाउओ। भुई । पहुडि । पाहुडं । परतुओ। निहुअं । निउअं । विउअं। संवुअं । वुत्तंतो। निव्वुअं । निव्वुई। बुंदं । वृंदावणो। वुड्ढो। वुढ्ढी। उसहो । मुणालं । उज्जू । जामाउओ। १. पृष्ठपरिस्थापितम् ।
२. महीपृष्ठम् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001871 |
| Book Title | Prakrit Vyakarana |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | K V Apte |
| Publisher | Chaukhamba Vidyabhavan |
| Publication Year | 1996 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Prakrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Grammar, P000, & P050 |
| File Size | 22 MB |