Page Text
________________
प्राकृतव्याकरण
कूष्माण्ड्यां ष्मो लस्तु ण्डो वा ॥ ७३ ॥ कूष्माण्ड्यां ष्मा इत्येतस्य हो भवति ण्ड इत्यस्य तु वा लो भवति । कोहली कोहण्डी।
कूष्माण्डी शब्द में मा ( इस संयुक्त व्यञ्जन ) का ह होता है, परन्तु ण्ड का ल मात्र बिकल्प से होता है। उदा० -कोहली, कोहण्डी !
पक्ष्मश्मष्मस्मह्मां म्हः ।। ७४ ॥ __ पक्ष्मशब्दसंबंधिनः संयुक्तस्य श्मष्मस्मह्मां च मकाराक्रान्तो हकार आदेशो भवति । पक्ष्मन् पम्हाइं । पम्हल' लोअणा । म । कुश्मानः कुम्हाणो । कश्मीराः कम्हारा । म । ग्रीष्मः गिम्हो । ऊष्मा उम्हा। स्म । अस्मादृशः अम्हारिसो। विस्मयः विम्हओ। ह्म । ब्रह्मा बम्हा । सुमाः सुम्हा। बम्हणो । बह्मचेरं । क्वचित् म्भ पि दृश्यते । बम्भणो । बम्भचेर । सिम्भो । क्वचिन्न भवति । रश्मिः रस्सी। स्मरः सरो।
पक्ष्मन् शब्द से सम्बन्धित रहनेवाले (क्ष्म इस ) संयुक्त व्यञ्जन को और श्म, म, स्म और ह्म इन ( संयुक्त व्यञ्जनों ) को मकार से युक्त हकार ( यानी म्ह ) आदेश होता है । उदा०-पक्ष्मन् "लोअणा । म ( का ण्ह ):- कुम्हाणो कम्हारा । म ( का म्ह ):---ग्रीष्म 'उम्हा। स्म ( का म्ह ):-अस्मादृशः विम्हओ। ह्म ( का म्ह ):--ब्रह्मा' 'बम्हचेर । क्वजित् ( म्ह के बदले ) म्भ भी दिखाई देता है। उदा०-~-वंभणो 'सिम्भो । क्वचित् ( ऐस; म्ह ) नहीं होता है । उदा. - रश्मिः .. सरो।
सूक्ष्मश्नष्णस्नह्नह णक्ष्णां ण्हः ॥ ७५ ॥ सूक्ष्मशब्दसंबंधिनः संयुक्तरय श्नष्णस्नहल्क्ष्णां च णकाराक्रान्तो हकार आदेशो भवति । सूक्ष्मम् । सह । श्न । पण्हो । सिण्हो। ष्ण । विण्हू । जिण्हू । कण्हो। उहीसं । स्न। जोण्हा" । हाओ । पण्हुओ । ह्न। "वण्ही । जण्हू । । “पुवण्हो अवरणहो । क्ष्ण। -सण्हं । तिण्डं। विप्रकर्षे तु कृष्णकृत्स्नशब्दयोः कसणो कसिणो।
सूक्ष्म शब्द से सम्बन्धित रहनेवाले ( प इस ) संयुक्त व्यञ्जन को तथा इन, ष्ण, स्न; ह्न, ह्ण और क्षण इन ( संयुक्त व्यञ्जनों ) को णकार से युक्त हकार (यानी ण्ह) १. पक्ष्मललोचना।
क्रमसे:-ब्राह्मण । ब्रह्मचर्य । ३. क्रमसे:--प्रश्न । शिश्न । ४. क्रमसे----विष्णु। । जिष्णु। । कृष्ण । उष्णषि । ५. क्रमसे:- ज्योत्स्ना । स्नात । प्रस्नुत । ६. क्रमसे:--वह्नि । जह नु। ७. क्रमस:-पूर्वाह्न । अपराह्न । ८. क्रमसे:-~~श्लक्ष । तीक्ष्ण ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001871 |
| Book Title | Prakrit Vyakarana |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | K V Apte |
| Publisher | Chaukhamba Vidyabhavan |
| Publication Year | 1996 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Prakrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Grammar, P000, & P050 |
| File Size | 22 MB |