Studies in Jain Literature

SR No.: 001868
Original Sutra Author: N/A
Author: V M Kulkarni
Publisher: Shardaben Chimanbhai Educational Research Centre
Publication Year: 2001
Total Pages: 114
Language: English
Classification: Book_English, Literature, & Story
File Size: 14 MB

Page 239

DUAL NATURE OF SATTVIKABHAVAS 221 7. व्यभिचारित्वाभिनयत्वोपजीवका इति (तदनन्तरं) सात्त्विकाः ।....सात्त्विका व्यभिचारिवृत्तमभिनयवृत्तं चोपजीवन्तीति पृथगभिनयादिभ्यो गणिताः / -A. Bh. VI. p. 268, prof. Kangle's edn.p. 114 8. अभिनया अनुभावा एव / A. Bh. VI. p. 290 9. भावशब्देन तावच्चित्तवृत्तिविशेषा एव विवक्षिताः / ...ये त्वेते ऋतुमाल्यादयो विभावा बाह्याश्च बाष्पप्रभृतयोऽनुभावा एकान्तजडस्वभावाः ते न भावशब्दव्यपदेश्याः / -A. Bh. VII. p. 342 10. Bhoja's Srngara-prakasa, 1963 edn. (p. 448) 11. इह हि सत्त्वं नाम मन:प्रभवम् / तच्च समाहितमनस्त्वादुच्यते / मनसः समाधौ सत्त्वनिष्पत्तिर्भवति / तस्य च योऽसौ स्वभावो रोमाञ्चाश्रुवैवादिलक्षणो यथाभावोपगतः स न शक्योऽन्यमनसा कर्तुमिति / लोकस्वभावानुकरणत्वाच्च नाट्यस्य सत्त्वमीप्सितम् / ... एतदेवास्य सत्त्वं यत् दुःखितेन सुखितेन वाऽश्रुरोमाञ्चौ दर्शयितव्यौ इति कृत्वा सात्त्विका भावा इत्यभिव्याख्याताः / -NS VII, 374-75 12. सत्त्वं चित्तैकाग्र्यम् / -A. Bh. I. p. 346. सत्त्वं मनस्समाधानम्.. टीकाकारः / -A.Bh. I p.327 सत्त्वसमुत्थं प्रयत्नकृतम् / -A.Bh. I p. 328 सत्त्वं च मनस्समाधानजम् / -A. Bh. III p. 150 तस्माद् भूयसा प्रयत्नेन विना (न) सिद्ध्यतीति / ...सत्त्वस्य हि प्रयत्नाधिक्यमुपयोगीति वागङ्गयोरुपादानमलमेवेति .. अलमनेत (? न) / -~~-A. Bh. III p. 150 नाट्यं सत्त्वे प्रतिष्ठितम् / -NS XXII. 1. d. सत्त्वातिरिक्तोऽभिनयो ज्येष्ठ इत्यभिधीयते। --NS XXII. 2. ab अव्यक्तरूपं सत्त्वं हि विज्ञेयं भावसंश्रयम् / यथास्थानरसोपेतं रोमाञ्चास्रादिभिर्गुणैः / / -NS XXII. 3 सात्त्विकाभावे ह्यभिनयक्रियानामापि नोन्मीलति / अभिनयनं हि चित्तवृत्तिसाधारणता पत्तिप्राणसाक्षात्कारकल्पाध्यवसायसंपादनमिति / अत एवोक्तं सत्त्वे नाट्यं प्रतिष्ठितमिति / -A. Bh. III. p. 150. 13. अवहितं मनः सत्त्वं तत्प्रयोजनं हेतुरस्येति सात्त्विकः / मनोऽनवधाने हि न शक्यन्त एव स्वरभेदादयो नटेन दर्शयितुम् // -ND, Baroda, 1959 edn, p. 169 14. I had given expression to this belief in a footnote to my paper on Abhinavabharati : Chapter VII Recovered ? First published in Journal, Oriental Institute, Baroda, Vol. No XX, No. 3, March 1971. The various passages from Abhinavabharati (ch. VI and VII) cited above have strengthened my belief almost into conviction. 15. The Sanskrit Drama by A. B. Keith, Oxford University Press, 1964 edn, p. 315 16. Bhoja's Srngara Prakasa, Madras, 1963 edn, p. 484. 17. Ibid, p. 441 18. "सत्त्वं नाम स्वात्मविश्रामप्रकाशकारी कश्चनान्तरो धर्मः / विकाराः सत्त्वसम्भूताः सात्त्विका: परिकीर्तिताः / सत्त्वमात्रोद्भवत्वात्ते भिन्ना अप्यनुभावतः / - 'गोबलीवर्दन्यायेन' इति शेषः / / -Sahityadarapana III. 134-35. 19. ... अत्रेदं प्रतिभाति सत्त्वशब्दस्य प्राणिवाचकत्वात् / अत्र सत्त्वं जीवच्छरीरं तस्य धर्माः सात्त्विकाः / तथा च शारीरा भावाः स्तम्भादयः सात्त्विका भावा इत्यभिधीयन्ते / स्थायिनो व्यभिचारिणश्च भावा अन्तरतया न शरीरधर्मा...। -Rasatarangini, Section IV (Sattvikabhavanirupana) 20. यद्यपि एते यथासंभवं सर्वेषु रसेषु व्यभिचरन्ति तथापि व्यभिचारित्वमनादृत्य सत्त्वमात्रसंभवा भवन्ति इति सात्त्विका इति