SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 29
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ कर्णाटवृत्ति जीवतत्त्वप्रदीपिका ५१५ तर्क ग्रंथंगळोळु बहुप्रकारदिदं निराकरिसल्पटुदंतिल्लि अहेतुवादमप्पागमांशदोळपक्रमिसल्पटुदिल्ल । व्यंजनमप्प विषयदोळ स्पर्शनरसनब्राणश्रोत्रंगळेब नाल्किद्रियंगळिदमवग्रहमादे पुट्टिसल्पडुवुदु ईहादिगळ् पुट्टिसल्पडवेक दोडे ईहादिज्ञानंगळगे देशसर्वाभिव्यक्तियागुत्तिरले उत्पत्तिसंभवमप्पुरिदं । तत्कालदोळु तद्विषयक्क अव्यक्तरूपव्यंजनत्वाऽभावमप्पुरदं। इंतु व्यंजनावग्रहंगळु नाल्केयप्पुवु। विसयाणं विसईणं संजोगाणंतरं हवे णियमा । अवगहणाणं गहिदे विसेसकंखा हवे ईहा ॥३०८।। विषयाणां विषयिणां संयोगानंतरं भवेन्नियमात् । अवग्रहज्ञानं गृहीते विशेषाकांक्षा भवेदीहा ॥ विषयाणां अत्थंगळ विषयिणामिद्रियंगळ संयोगः योग्यदेशावस्थानमप्प संबंधमकुंटामुत्तिरलु १० अनंतरं तदनंतरमे वस्तुसत्तामात्रलक्षणसामान्यनिविकल्पग्रहणं प्रकाशरूपमप्प दर्शनं नियमादुत्पद्यते नियदिदं पुट टुगुं । अनंतरं तदनंतर दृष्टमप्पथंद वर्णसंस्थानादिविशेषग्रहणरूपमप्पवग्रहमें ब प्रसिद्धज्ञानं उत्पद्यते पुटुगुं । “अक्षार्थयोगे सत्तालोकोऽाकारविकल्पधीरवग्रहः" ये दितु श्रीमद्भट्टाकलंकपादळिदं दर्शनपूर्वकं ज्ञानं छद्मस्थानाम दितु श्रीनेमिचंद्रसैद्धांतचक्रवत्तिळिंदमुं नोपक्रम्यते । व्यञ्जनरूपे विषये स्पर्शनरसनघ्राणश्रोत्रः चतुभिरिन्द्रियैः अवग्रह एवोत्पद्यते नेहादयः । १५ ईहादीनां ज्ञानानां देशसर्वाभिव्यक्तौ सत्यामेव उत्पत्तिसंभवात् । तदा तद्विषयस्य अव्यक्तरूपव्यञ्जनत्वाभावात् । इति व्यञ्जनावग्रहाश्चत्वार एव ।।३०७॥ विषयाणां-अर्थानां, विषयिणां इन्द्रियाणां च संयोगः-योग्यदेशावस्थानरूपसंबन्धः तस्मिन् जाते सति अनन्तरं-तदनन्तरमेव वस्तुसत्तामात्रलक्षणसामान्यस्य निर्विकल्पग्रहणमिदमिति प्रकाशरूपं दर्शनं नियमादुत्पद्यते-नियमाज्जायते । अनन्तरं तदनन्तरं दृष्टस्यार्थस्य वर्णसंस्थानादिविशेषग्रहणरूपं अवग्रहाख्यं आद्यं ज्ञानं भवेत् उत्पद्यते । ‘अक्षार्थयोगे सत्तालोकोऽर्थाकारविकल्पधीः अवग्रहः' इति श्रीमद्भट्टाकलङ्कपादैः, 'दर्शनपूर्वकं सकोरा भीग जाता है। इस कारणसे अप्राप्त विषयमें चक्षु और मनसे प्रथम व्यंजनावग्रह नहीं होता। चक्षु और मन अपने विषयभूत अर्थको प्राप्त होकर ही उसको जानते हैं,यह नैयायिकोंका मत जैन तर्क ग्रन्थोंमें विस्तारसे खण्डित किया गया है। यह तो अहेतुवादरूप आगम ग्रन्थ हैं, अतः यहाँ वैसा नहीं गिना है। व्यंजनरूप विषयमें स्पर्शन, रसना, घ्राण, २५ श्रोत्र चार इन्द्रियोंसे एक अवग्रह ही उत्पन्न होता है, ईहा आदि नहीं होते। क्योंकि एकदेश या सर्वदेश अभिव्यक्ति होनेपर ही ईहा आदि ज्ञानोंकी उत्पत्ति सम्भव है । उस समय उनका विषय अव्यक्तरूप व्यंजन नहीं रहता। इसलिए व्यंजनावग्रह चार ही होते हैं ॥३०७॥ विषय अर्थात् अर्थ और विषयी अर्थात् इन्द्रियोंका, संयोग अर्थात् योग्य देशमें स्थित होनेरूप सम्बन्धके होते ही नियमसे दर्शन उत्पन्न होता है । वस्तुके सत्तामात्र सामान्यरूपके ३० निर्विकल्प ग्रहणको दर्शन कहते हैं। दर्शनके पश्चात् ही दृष्ट अर्थके वर्ण-आकार आदि विशेष रूपको ग्रहण करना अवग्रह नामक आद्यज्ञान उत्पन्न होता है। श्रीमद् भट्टाकलंक देवने लघीयस्त्रयमें कहा है-इन्द्रिय और अर्थका योग होते ही सत्तामात्रका दर्शन होता है । उसके १. म 'व्य'। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001817
Book TitleGommatasara Jiva kanda Part 2
Original Sutra AuthorN/A
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherBharatiya Gyanpith
Publication Year1997
Total Pages612
LanguagePrakrit, Hindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, Religion, & Karma
File Size14 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy