Sarvsiddhantpraveshak

SR No.: 001804
Original Sutra Author: N/A
Author: Sagarmal Jain
Publisher: Prachya Vidyapith Shajapur
Publication Year: 2008
Total Pages: 50
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Nyay
File Size: 3 MB

Page 33

साङ्ख्यदर्शनम् देवदत्तो दिवा न भुङ्क्ते, अर्थादापन्नम्-रात्रौ भुङ्क्ते । अस्याश्च रात्रिभोजन-वाक्यमेव प्रमेयमिति । दर्शनाद् यथा भस्मादिविकारमुपलभ्य दाहशक्तिर्वह्नः प्रमीयते । तथा अपराण्यपि उदाहरणानि शास्त्रादुत्प्रेक्ष्य वक्तव्यानि । अभावोऽप्यनिमित्तम्, अभावविषयत्वात् । तस्माच्चोदनालक्षण एव धर्मो नान्यलक्षण इति स्थितम् । तथा वर्णानामेव वाचकत्वम्-अर्थप्रतिपत्तिहेतुत्वम् । तच्च बाह्य एवार्थे, नान्यत्र । यत उक्तम्-“गकारौकारविसर्जनीया इति भगवानुपवर्षः"
वाक्यस्य वने गवयपिण्डदर्शनानन्तरं नगरं गतं गोपिण्डमनुस्मरतः ‘एतेन सदृशो गौः' इति ज्ञानं तदुपमानम् । तस्य विषयः सम्प्रत्यवगम्यमानगवयसादृश्यविशिष्टः परोक्षो गौः तद्वृत्ति वा गवयसादृश्यम्"-न्यायमं० पृ० १३२ । यद्यपि न्यायावतारवृत्तौ (पृ० १९) 'अयं तेन सदृशोऽनयोर्वा सादृश्यम्' इति वर्णितमुपमानस्वरूपम्, तत्र साम्मत्याय च संवादित: "तस्माद् यद् दृश्यते तत् स्यात् सादृश्येन समन्वितम् । प्रमेयमुपमानस्य सादृश्यं वा तदन्वितम् ।।" इति श्लोकः, किन्तु मीमांसकानामेवेदं मतमिति आहत्य वक्तुं न पार्यते, यतोऽयं श्लोक: मीमांसश्लोकवार्तिके "तस्माद् यत् स्मर्यते तत् स्यात्..." || [मी० श्लो० वा० उपमान० ३७ A] इति पाठभेदेनैवोपलभ्यते तथैव च व्याख्यातोऽपि व्याख्यातृभिः, यत्तु “प्रसिद्धार्थस्य साधादप्रसिद्धस्य साधनम् ॥७४॥" इत्यभिहितं षड्दर्शनसमुच्चये हरिभद्रसृरिपादैः तत्तु केनचिदप्यभिप्रायविशेपेण संगमनीयम् । यतस्त एव हरिभद्रसूरिपादाः शास्त्रवार्तासमुच्चयस्वोपज्ञवृत्तावित्थमभिदधिरे"नैवोपमानेनापि गम्यते सर्वज्ञः, तस्य सादृश्यविषयत्वात् 'अनेन दृश्यमानेन पदार्थेन सदृशस्तदीयो गौः' इति प्रवृत्तेः ।' पृ० ८० A ॥
१. अत्र रात्रि A || २. “जनमेव B | "पीनो दिवा न भुङ्क्ते चेत्येवमादिवचः श्रुतौ । रात्रिभोजनविज्ञानं श्रुतार्थापत्तिरुच्यते ॥५१॥ तामर्थविषयां केचिदपरे शब्दगोचराम् । कल्पयन्ति... !५२।।'' इत्युक्त्वा अन्ते वाक्यविषयत्वं प्रसाधितं मीमांसाश्लोकवार्तिके कुमारिलेन । “पीनत्वे सति दिवा भोजनप्रतिषेधस्य आत्मलाभो रात्रिवाक्यं नोपपद्यते इति श्रुतार्थापत्तेः प्रमाणविषयत्वेन दृष्टार्थापत्ते_लक्षण्यम्" । मी० श्लो० वा० भट्टोम्बेकवृत्ति पृ० ४०४ ।। ३. प्रमेयम् B || ४. वह्नौ A I “तत्र प्रत्यक्षतो ज्ञाताद्दाहाद्दहनशक्तता । वढे....॥३०॥''-मी० श्लो० वा० अर्था० ॥ ५. इति गवानुवेश: A । इति ताल्वाद्यनुकर्ष BY “अथ गौः इत्यत्र कः शब्दः ? गकारौकारविसर्जनीया इति भगवानुपवर्षः ।"-शाबरभाष्य ॥