Page Text
________________
-१५९ ]
द्वितीयः परिच्छेदः ततोतिता तु तेऽतीतः तोतृतोतीतितोतृतः । ततोऽतातिततो तोते ततता ते ततोततः ॥१५९।।
प्रथमपादोद्भुतपश्चाकाक्षरविरचितः श्लोकः । प्रथमपादे यान्यक्षराणि तानि सर्वाणि पश्चिमाद्धे यत्र तत्र व्यवस्थितानि नान्यानि सन्ति ॥ तता विस्तीर्णा, ऊतिः रक्षा, तता चासावूतिश्च ततोतिः तस्या भावः ततोतिता। तु विशेष अतिपूजायां वर्तमानो भवति, तस्य केवलस्यापि प्रयोगः । किमुक्तं भवति-विशिष्टपूजितप्रतिपालनत्वं ते तव युष्मदः प्रयोगः। इतः इदमः प्रयोगः एभ्य इत्यर्थः। केभ्यः ? तोतृतोतीति तोततः तस्य विवरणं तोतता ज्ञातता। कुतः ? तु गतौ सौत्रिकोऽयं धातुः सर्वे 'गत्यर्था ज्ञानार्थे वर्तन्त इति । ऊतिः रक्षा वृद्धिर्वा । अव रक्षण इत्यस्य धातोः क्त्यन्तस्य प्रयोगः। तोतृतायाः ऊतिः तोततोतिः इतिः अवगमः प्राप्तिर्वा इण गतावित्यस्य धातोः क्त्यन्तस्य रूपं, तोतृतोतेः इतिः तोतृतोतीतिः ज्ञातृत्ववृद्धिप्रापणमित्यर्थः । अथवा रक्षणविज्ञानमिति वा अथवा ज्ञातत्वरक्षणविज्ञानमिति वा तदन्तीति तोतणि, तुद प्रेरणे इत्यस्य धातोः प्रयोगः । तोतृतोतोतेः तोतृणि तोतृतोतीतितोतृणि ज्ञानावरणादोनीत्यर्थः। तेभ्यः तोतृतोतीतितोतृतः। ततः तस्मात् । तातिः परिग्रहः परायत्तत्वं, दृश्यते चायं लोके प्रयोगः युष्मत्तात्या वयं वसामः युष्मत्परिग्रहेणेत्यर्थः । न तातिःअगातिः, अतात्या तता विस्तीर्णाः अतातितताः, अपरिग्रहेण महान्तो जाता इत्यर्थः ।
तापोंको नष्ट करती है; अतएव आप ही सर्वश्रेष्ठ नायक हैं; अन्य कोई व्यक्ति नहीं । एकाक्षरविरचित चित्रालंकारका उदाहरण
हे भगवन् ! आपने ज्ञानवृद्धिको प्राप्तिको अवरुद्ध करनेवाले इन ज्ञानावरणादि कर्मोसे अपनी विशेष रक्षा की है-ज्ञानावरणादि कर्मोंको नष्टकर केवलज्ञान, केवलदर्शनादि गुणोंको प्राप्त किया है। आप परिग्रहरहित-स्वतन्त्र हैं। इसलिए पूज्य और सुरक्षित हैं। प्रभो! आपने ज्ञानावरणादि कर्मोंके विस्तृतअनादिकालीन सम्बन्धको नष्ट कर दिया है; अतः आपकी विशालता---प्रभुता स्पष्ट है--आप तीनों लोकोंके स्वामी हैं ॥१५९३।।
इस पद्यके प्रथमपादमें जो अक्षर हैं, वे ही अक्षर शेष समस्त पादोंमें यत्र-तत्र स्थित हैं । पद्यकी रचना 'तकार' व्यंजनवर्णसे ही हुई है । अतः यहाँ एक व्यंजन द्वारा निर्मित चित्रालंकार है।
'ततोतिता'-ज्ञान दर्शनादि गुणोंसे विस्तृत रहनेका भाव; 'तु'--- विशेष, अतिपूजा में ; 'ते' तुम्हारा, अर्थात् भक्ति और ज्ञानादिसे सम्पन्न जीवोंके प्रतिपालनका तुम्हारा १. गत्यर्थो इति -ख । २. अथवा रक्षण विज्ञानमिति वा इति वाक्यं कप्रती नास्ति ।
३. अयवा ज्ञातृत्वरक्षणविज्ञान मिति वा इति वाक्यं खप्रतो नास्ति ।। Jain Education International For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001726 |
| Book Title | Alankar Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ajitsen Mahakavi, Nemichandra Siddhant Chakravarti |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1944 |
| Total Pages | 486 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Literature, & Kavya |
| File Size | 25 MB |