________________
YASASTILAKA AND INDIAN CULTURE
180
found at the beginning of Dhavala's Harivamsapurana composed in Apabhramsa verse, as can be seen from the extracts from that work given in Hiralal's Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts in C. P. and Berar (pp. 716 and 763). We have here a group of eulogistic verses beginning with a Vanpi (i. e. Varna I. 188-90 ) followed by a Matra (I. 191) and other verses (Catuşpadi I. 192, Paddhatika I. 193, 210-11 ) ending with a Ghattā ( I. 212 ). One of the panegyrics addressed to Māradatta is reproduced below to illustrate the above scheme of arrangement followed by Somadeva. As we have already pointed out (see Chap. 1), there was a considerable output of Apabhramsa poetry in and before Somadeva's time; and he has clearly borrowed Apabhramsa metres and applied them to Sanskrit verse for the sake of novelty.
वर्णः ॥ लक्ष्मीरामानङ्गः सपत्नकुलकालविक्रमोत्तुङ्गः । कीर्तिविलासतमङ्गः प्रतापरङ्गश्चिरं जयतु ॥
उत्सारिता रिसर्पः शरणागतनृपतिचित्तसंतर्पः । लक्ष्मीललामकूर्पस्तपतु चिरं नृपतिकन्दर्पः ॥ भुवनाज सरस्तरणिर्धर्मामृतहरणिरुदयतरुधरणिः । श्रीरमणीर तिसरणिर्मण्डलिकशिखामणिर्जीयात् ॥ मात्रा ॥ कुवलयोत्सवचन्द्र नृपतीन्द्र लक्ष्मीवर कीर्तिसरदमृतवृष्टिपल्लवित बुधवन । आभुवनमभिमानधन धर्यसदन जय विहितसदवन ॥
चतुष्पदी ॥ नृप महति भवति किंचिद्विरापि वक्तुं गुणमखिलं नोत्तरामि । दीप्तिर्युमणेरवनीश यत्र का शक्तिः काचमणेर्हि तत्र ॥
पद्धतिका ॥ जय लक्ष्मीकरकमलातपत्र
धर्मार्थकामसमवृत्तचित्त
सारस्वतरसनिष्यन्दपात्र । तीर्थार्थमनोरथवर्तिवित्त ॥
वङ्गीवनिताश्रवणावतंस | पल्लव रमणीकृतविरहखेद ॥
केरलमहिलामुखकमलहंस चोलस्त्री कुचकुमल विनोद कुन्तलकान्तालकभङ्गनिरत मलयाङ्गनाङ्गनखदाननिरत । वनवासियोषिदीक्षणचिमुग्ध कर्णाटयुवतिकैतवविदग्ध | कुरुजाङ्गलललनाकुचतनुत्र कम्बोज पुरन्ध्रीतिलक पत्र ॥
घत्ता ॥ नृपनृपतीश्वर भूरमणीश्वर यदिदमखिलगुणसंश्रय । उक्तं किंचित्वरस्तुतिकृतिचिन्त्तच्चित्रं न महोदय ॥
Among comparatively rare Sanskrit metres employed by Somadeva may be mentioned the Mattebhavikriḍita used in 2.229. The metre of the following verse ( 1. 127 ) is uncertain.
न दैन्यात् प्राणानां न च हृदयहरिणस्य रतये न दर्पादङ्गानां न च करणकरिणोऽस्य मदनात् । विधावृत्तिः किं तु क्षतमदनचरितश्रुतविधेः परे हेतौ मुक्तेरिह मुनिषु न खलु स्थितिरियम् ॥
The verse is composed in a metre corresponding to the Krīda metre described by Hemacandra in his Chandonusāsana, chap. 2, but in that metre the 12th and 13th syllables are heavy, whereas they are light in Somadeva's verse.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org