________________
५) मूककेवली : वाणी खिरत नाही . ६) समुद्घातकेवली : आयुकर्म पूर्ण झाल्यानंतर जे सात कर्म बाकी राहतात . त्यांचा नाश करण्यास शरीराच्या बाहेर आत्मप्रदेश पसरतात व मोक्ष होतो त्यास समुद्घातकेवली म्हणतात . ७) अनुबद्धकेवली : एका केवलीस मोक्ष झाल्यानंतर लगेच दुसऱ्यास
होतो.
कुज्ञान :
हे अयथार्थ ज्ञान असते. हे तीन प्रकारचे आहे. १) कुमती, २) कुश्रुत, ३) कुअवधी. परोक्षज्ञान म्हणजे जे इंद्रियामुळे होते ते ज्ञान व प्रत्यक्षज्ञान म्हणजे इंद्रियाद्वारे , मनाद्वारे न होता आत्म्याच्या साहाय्याने होते ते ज्ञान, सम्यग्दृष्टीचे ज्ञान हे सम्यक व यथार्थ ज्ञान आहे. जे ज्ञान जीवास सम्यक आनंद देते तेच खरे ज्ञान आहे ; अन्यथा नाही .
___'तद् ज्ञानं यत प्रतिसमये सम्यक आनन्दायते ।" न्यायग्रंथ हे युक्तीने भरलेले आहेत . जेव्हा आम्हास वस्तूचे लक्षण माहीत असते ; तेव्हा आम्ही त्या वस्तूस भिन्न करून त्याची ओळख करून घेतो. संपूर्ण जिनागम हे न्यायशास्त्रावर आधारित आहे.
लक्षणाने वस्तू ओळखता येते हे खरे आहे. परंतु , कधी-कधी लक्षणाभास होऊ शकतो.
लक्षण
आत्मभूत (जसे अग्नीत उष्णता)
अनात्मभूत (पुरुषाचे लक्षण चष्मा)
लक्षणाभास
अव्याप्त अतिव्याप्त असंभव
(मुक्तजीव) (गाय पशुत्व) (मानवाचे लक्षण शिंग) लक्षणामुळे वस्तू भिन्न करता येते. पण त्यात अव्याप्त , अतिव्याप्त व असंभवाचा दोष नको.
जैन धर्माची ओळख / ४७
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
