________________
आणि नास्ति पण स्व-पर ने अवक्तव्यही आहे .
तत्त्वार्थसूत्रात सांगितले आहे की , सहा प्रकारे वस्तूचे ज्ञान होते . वस्तूचे ज्ञान :
निर्देशस्वामित्वसाधनाधिकरणस्थितिविधानतः । १) निर्देश : स्वरूपाचे कथन करते ; जसे तत्त्वाचे श्रद्धान म्हणजे व्यावहारिक सम्यग्दर्शन. २) स्वामित्व : अधिपतिपना , स्वामी , कर्ता , जसे - सम्यग्दर्शनाचा स्वामी भव्य , संज्ञी , पर्याप्त , पंचेंद्रिय जीवच असू शकतो. इथे स्वामीपणाचा उल्लेख आहे. ३) साधन : कुठले कारण आहे? सम्यग्दर्शनाचे कारण बाह्य आहे का? जसे शास्त्र-श्रवण , जीवाचे जातीस्मरण किंवा त्याचे कारण आंतरिक पण असू शकते. दर्शनमोहनीय कर्माचा क्षय , उपशम किंवा क्षयोपक्षम हे आंतरिक कारण असू शकते. ४) अधिकरण : आधार काय? अंतरंग आधार असेल तर आत्मा आहे. ५) स्थिती : काळ , मर्यादा किती आहे? उपशम सम्यक्त्वाचा जघन्य काळ व उत्कृष्ट काळ अंतर्मुहूर्त आहे . ६) विधान : भेद किती आहे? सम्यग्दर्शनाचे दोन भेद उत्पत्तीच्या अपेक्षेने १) निसर्गज आणि २) अधिगमज आहे तर कर्माच्या अपेक्षेने तीन भेद आहेत - १) उपशम , २) क्षायिक , ३) क्षयोपशम. ___ 'सत्-संख्या-क्षेत्र-स्पर्शन-काल-अंतर-भाव-अल्पबहुत्वैश्च ।'
सत् , संख्या , क्षेत्र , स्पर्शन , काळ , अंतर (विरहकाळ) म्हणजे एका अवस्थेतून दुसऱ्या अवस्थेत जाण्याचा काळ , गुण , प्रमाण (थोडे की अधिक) एक दुसऱ्याच्या अपेक्षेने केलेले कथन याप्रमाणे या आठ प्रकारे आपण वस्तूचे कथन करतो.
___ मतिज्ञान
अवग्रह
ईहा
अवाय धारणा
व्यंजनावग्रह
अर्थावग्रह
T
स्पर्श रस घ्राण कर्ण स्पर्श रस
घ्राण
चक्षु
कर्ण
मन
जैन धर्माची ओळख / ४४
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
