________________
कर्मबंधाचे कारण
'मिथ्यादर्शनाविरतिप्रमादकषाययोगाबन्धहेतवः ।।'
कर्मबंधाची कारणे पाच आहेत.
१) मिथ्यात्व : विपरीत मान्यता. मिथ्यात्वाचे दोन प्रकार, गृहीत व अगृहीत मिथ्यात्व . ग्रहीत मिथ्यात्व हे जन्माच्या नंतर कुणाच्या उपदेशामुळे, वाचनामुळे प्राप्त होते. गृहीत मिथ्यात्वाची पाच अंगे आहेत - १ ) एकान्त, २) विपरीत, ३) संशय, ४) अज्ञान व ५) विनय अगृहीत मिथ्यात्व हे मागील संस्कारामुळे येते.
२) अविरती : व्रत, नियमांचे पालन न करणे. अविरतीचे १२ प्रकार आहेत. षट्काय जीवाची हिंसा, पंचेंद्रिय विषय व मन असे १२ प्रकार आहेत.
३) प्रमाद : स्वरूपाच्या विषयी असावधानता प्रमाद म्हणजे आळस. याचे १५ प्रकार आहेत - चार विकथा (राष्ट्र, स्त्री, भोजन, राजा ), चार कषाय - क्रोध, मान, माया व लोभ, पाच इंद्रिय विषय - स्पर्शरसादी, एक निद्रा, व एक प्रणय असे एकूण १५ प्रमाद आहेत.
४) कषाय: जेव्हा आत्म्याची अशुद्ध परिणती होते ; तेव्हा राग-द्वेष- मोहादी विकार कषायरूपाने उत्पन्न होतात. कषायाचे २५ भेद आहेत. चार अनंतानुबंधी कषाय, चार अप्रत्याख्यानी कषाय, चार प्रत्याख्यानी कषाय, चार संज्वलन कषाय, नऊ नोकषाय- हास्य, रती, अरती, भय, जुगुप्सा, शोक, स्त्रीवेद, पुरुषवेद, नपुंसकवेद.
५ ) योग : मन-वचन-कायेमुळे आत्मप्रदेशाचे परिस्पंदन योग आहे. याचे १५ भेद - चार मन योग, चार वचनयोग व सात कायायोग. कर्मबंध चार प्रकारे होतो. त्याचे विभाजन स्वयं होते. १) प्रकृतिबंध : कुठल्या प्रकारचे कर्म बांधले जाईल; जसे की दर्शनावरण वगैरे निश्चित होते.
जैन धर्माची ओळख / ३८
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
-
ज्ञानावरण
www.jainelibrary.org
