________________
अधर्माला धर्म मानणे या सर्व मिथ्यात्वाच्याच कल्पना आहेत .
मिथ्यात्वाचे पाच प्रकार आहेत.
१) एकान्त , २) विपरीत , ३) संशय , ४) अज्ञान आणि ५) विनय . १) एकान्त मिथ्यात्व :
आत्मा , परमाणू अनेक धर्मांनी परिपूर्ण असूनदेखील त्यांना फक्त एकाच गुणाने परिपूर्ण मानणे , हे एकांत मिथ्यात्व होय. जसे आत्मा हा सर्वथा नित्यच मानणे. २) विपरीत मिथ्यात्व :
शरीरास आत्मा मानणे , पुण्याने धर्म होतो हे मानणे विपरीत मिथ्यात्वाचे उदाहरण आहे. थोडक्यात, जे यथार्थ आहे , त्याच्या विरुद्ध मानणे. ३) संशय मिथ्यात्व :
धर्माचे स्वरूप असे आहे की तसे आहे, याविषयी मनात संशय असणे संशय मिथ्यात्व आहे. उदा . आत्मा हा स्व चा कर्ता आहे की परचा कर्ता आहे, हे न समजणे. ४) अज्ञान मिथ्यात्व :
जिथे हित-अहिताचा मुळी विवेकच नसतो , त्यास अज्ञान मिथ्यात्व म्हणतात . अज्ञान म्हणून त्याचा दोष लागणारच , हे नक्की. ५) विनय मिथ्यात्व :
सर्वच धर्म उत्कृष्ट आहेत. सर्वच देव नमस्कार करण्यायोग्य आहेत, यास विनय मिथ्यात्व म्हणतात . कुणी नावे ठेवतील म्हणून सर्वच मंदिरांत विनय दाखविणे, हे पण एक कारण असते .
मिथ्याज्ञानाचेही तीन प्रकार आहेत - १) संशय, २) विपर्यय व ३) अनध्यवसाय.
प्रयोजनभूत सात तत्त्वांना यथार्थ न जाणणे, हे मिथ्याज्ञान आहे. मनात वस्तूच्या स्वरूपाविषयी संशय असतो . विपर्ययमध्ये 'हे असेच आहे' हे विरुद्ध दिशेने मानणे असते ; तर अनध्यवसायात ‘काहीतरी आहे' असे अनिश्चित ज्ञान असते. गृहीत व अगृहीत मिथ्यात्व :
मिथ्यात्वाचे असेही दोन प्रकार आहेत . १) गृहीत आणि २) अगृहीत मिथ्यात्व. देव, शास्त्र, गुरू, धर्म ही वस्तुतः तत्त्वांची ओळख देण्यास व आत्म्याला ओळखण्यास निमित्तभूत उत्कृष्ट साधने आहेत. परंतु , अज्ञानामुळे
जैन धर्माची ओळख / २६
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
