________________
३००
[काव्यानुशासनम्
यथा वा
सङ्केतकालमनसं विशं ज्ञात्वा विदग्धया । ___ हसनेत्रार्पिताकूतं लीलापद्मं निमीलितम् ॥६४१॥
[का.प्र.१०.५३२] अत्र कमलनिमीलनेन निशासमयः प्रतिपाद्यत इत्यनुमानमेवेदम् । १३६) सदृशदर्शनात् स्मरणं स्मृतिः ॥२४॥ पूर्वोपलब्धस्यार्थस्य तादृशदर्शनात् संस्कारोबोधे सति यत् स्मरणं सा स्मृतिः । यथा
__ अदृश्यन्त पुरस्तेन खेलाः खञ्जनपङ्क्तयः । . अस्मर्यन्त च निःश्वस्य प्रियानयनविभ्रमाः ॥६४२।।
[स.कं.३/१३२] १३७) विपर्ययो भ्रान्तिः ॥२५॥ सदृशदर्शनाद् विपर्ययज्ञानं भ्रान्ति । यथा
नीलेन्दीवरशङ्कया नयनयोर्बन्धूकबुद्धयाधरे पाणौ पद्मधिया मधूककुसुमभ्रान्त्या तथा गण्डयोः । लीयन्ते कबरीषु बान्धवकुलव्यामोहजातस्पृहा दुर्वारा मधुपाः कियन्ति भवती स्थानानि रक्षिष्यति ॥६४३।।
[स.कं.३.११५] न चैतद् रूपकं प्रथमा वातिशयोक्तिः । तत्र वस्तुतो भ्रमस्याभावात् । १३८) क्रियाफलाभावोऽनर्थश्च विषमम् ॥२६॥ न केवलं क्रियाफलाभावोऽर्थात् कर्तुर्यावदनर्थश्च भवति यत्र तद् विषमम् । यथा
उत्कण्ठा परितापो रणरणको जागरस्तनोस्तनुता । फलमिदमहो मयाप्तं सुखाय मृगलोचनां दृष्ट्वा ॥६४४।।
[रुद्रट ७.५५] अत्र मृगलोचनादर्शने न केवलं सुखं न प्राप्तं, यावत्तद्विच्छेदे उत्कण्ठादिरनर्थः प्राप्तः । १३९) योग्यतया योग: समम् ॥२७॥ उत्कृष्टम् उत्कृष्टस्य निकृष्टं निकृष्टस्य योग्यमिति योग्यतया योग: समम् । यथा
धातु: शिल्पातिशयनिकषस्थानमेषा मृगाक्षी देवो रूपेऽप्ययमनुपमे दत्तपत्रः स्मरस्य । जातं दैवादुचितमनयोः संगतं यत्तदस्मिन् शृङ्गारस्योपनतमधुना राज्यमेकातपत्रम् ॥६४५।।
२५
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
