________________
१०
[काव्यानुशासनम् क्वचिद्वाच्याद्विभिन्नविषयत्वेन व्यवस्थापितो यथा
कस्स व न होइ रोसो दटूण पिआइ सव्वणं अहरं सभमरपउमग्याइरि वारिअवामे सहसु इण्हेिं ॥२५।।
[सप्तशतक ८८६] अत्र वाच्यं सखीविषयं व्यङ्ग्यं तु तत्कान्तोपपत्यादिविषयम् । एवं अलङ्कारभेदा रसादिभेदाश्च व्यङ्ग्या मुख्यादिभ्यो व्यतिरिक्ता ज्ञेयाः । तद्विषयो व्यञ्जकः शब्दः ।
मुख्याद्यास्तच्छक्तयः ॥२०॥ मुख्यागौणीलक्षणाव्यञ्जकत्वरूपाः शक्तयो व्यापारा मुख्यादीनां शब्दानाम् । तत्र समयापेक्षा वाच्या-वगमनशक्तिर्मुख्याऽभिधा चोच्यते । मुख्यार्थबाधादिसहकार्यपेक्षाऽर्थप्रतिभासनशक्तिर्गौणी लक्षणा च । तच्छक्त्युपजनितार्थावगमपवित्रितप्रतिपत्तृप्रतिभासहायार्थद्योतनशक्तिय॑ञ्जकत्वम् ।
अभिधानन्तरं च यद्यप्यन्वयप्रतिपत्तिनिमित्तं तात्पर्यशक्तिरप्यस्ति तद्विषयस्तात्पर्यलक्षणोऽर्थोऽपि, तथापि तौ वाक्यविषयावेवेति नात्रोक्तौ।
वक्त्रादिवैशिष्टयादर्थस्यापि व्यञ्जकत्वम् ॥२१॥ __ वक्तृप्रतिपाद्यकाकुवाक्यवाच्यान्यासत्तिप्रस्तावदेशकालचेष्टादिविशेषवशादर्थस्यापि मुख्यामुख्यव्यङ्ग्यात्मनो व्यञ्जकत्वम् । वक्तृविशेषाद्यथा
दृष्टिं हे प्रतिवेशिनि क्षणमिहाप्यस्मद्गृहे दास्यसि प्रायो नास्य शिशोः पिताद्य विरसाः कौपीरप: पास्यति । एकाकिन्यपि यामि तद्वरमितः स्रोतस्तमालाकुलं । नीरन्ध्राः पुनरालिखन्तु जरठच्छेदा नलग्रन्थयः ॥२६॥
किवीन्द्रवचनसमुच्चय० ५०० विद्यायाः] अत्र चौर्यरतगोपनं गम्यते । प्रतिपाद्यविशेषाद्यथा
निःशेषच्युतचन्दनं स्तनतटं निर्मष्टरागोऽधरो नेत्रे दूरमनञ्जने पुलकिता तन्वी तवेयं तनुः । मिथ्यावादिनि दूति बान्धवजनस्याज्ञातपीडागमा वापी स्नातुमितो गतासि न पुनस्तस्याधमस्यान्तिकम् ॥२७॥
[अमरुशतक १०५]
१५
२०
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
