________________
અપભ્રંશ વ્યાકરણ
નિશાર્થ ભવિષ્ય ભવિષ્ય-અંગ + (સયાજક સ્વર) + પ્રત્યય ભવિય રૂ૫.
પહેલા પુ. એકવ. ના રૂપમાં સંયોજક સ્વર નથી. ત્રીજા પુ. એકવ. માં કવચિત્ “ઇ” સંયોજક છે. ૧લે પુ. એકવ. “ઉ” (અંગસાધક “ઈસ) કરીસુ, પઈસીસ, પાવીસ, બુટ્ટી;
(કમણિ) બલિકીસુ; (અંગસાધક એસ) રૂસેસુ; (અંગસાધક “ઈસ) ફદિસ. રજે પુ. એકવ. “હિ' (અંગસાધક “એસ) સફેસહિ. ૩જે પુ. એકવ ‘ઈ’ (અ ગસાધક “ઇસ્) ચુરણહેઈસઈ; (સં જક “ઇ”) એસી;
(અંગસાધક ઇ. સંજક ઈ) મિહી; (અંગસાધક “હું', સંજક
ઇ) હેહિઈ. જે પુ. બહુવ. “હિ” (અંગસાધક “સ) હે સહિ.
બીજાં રૂપનાં ઉદાહરણ નથી. “એસી” – “એસિઈ'; “ગમિહી' < “ગમિ. હિઈ એમાં “+ = ઈ એવી સંધિ છે.
હેમચંદ્ર “કી'ને કર્મણિ વર્તમાનનું રૂપ ગણે છે (સૂ. ૩૮૯), પણ કમણિ અંગ કિ (કિજઉં, વગેરેમાં છે તે) + ભવિષ્ય અંગસાધક ઈસ' + પહેલે પુ. એક. વ. ને પ્રત્યય “ઉ” એમ સ્પષ્ટ પૃથક્કરણ કરી શકાય છે.
આજ્ઞાથે વર્તમાન સ્વરથી શરૂ થતા પ્રત્યય સીધા જ અંગને લાગ્યા છે. વ્યંજનથી શરૂ થતા પ્રત્યે અને વ્યંજનાંત અંગ વચ્ચે સંયોજક “અ” હોય છે.
રૂપ ૨ પુ. એકવ. ઈ અછિ, ચરિ, જપિ, જોઈ, ફુદિ, મેલિ, રૂણઝુણિ,
રેઈ, સંચિ, સુમરિ એ કરે ઉ કરુ, ગજજુ, દેખુ, ફિખુ, વિલંબુ
પચ્છ, ભણું આણહિ, કરહિ, છહિ, ધરહિ, સુમરહિ, ખાહિ
પ્રત્યય
અ
૭
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
