________________
ટિપ્પણ
૧૩૯૩૩૦/૧. “પણ”ને ઢાલે આ૫ણું પ્રાચીન સાહિત્યમાં જણતા છે. કેટલાક ચાલુ ગવાતાં સીમંતનાં ગીતામાં ધણું સીમંતિની માટે વપરાય છે, અને ઢોલામારૂની લેકકથાનું નામ કોણે નથી સાંભળ્યું ?
સારુ (હિં. નાડું) એ નાવડુનું ટૂંકું રૂપ છે. નાવરૂ<નરવ સંસ્કૃત જ્ઞાનું કમણિ વર્તમાન ત્રીજે પુરુષ એકવચન છે. ગુજરાતી “જાણે'ની જેમ જ તે ઉપ્રેક્ષા સૂચવવા વપરાય છે. ગુજરાતીમાં પુ. વાસવદૃન નહી, પણ શ્રી. s >સવમિ-કસોટી' આવ્યું છે.
આવા જ ભાવના અપભ્રંશ પદ્ય માટે જુઓ પરિશિષ્ટ'.
છંદ : ૧૦ (૩૪+૩+ ૩)/૧૦=૪+૪+ ૨). પહેલા ચરણમાં દસને બદલે નવ માત્રા છે ત્યાં પાઠ ત્રુટિત હેય.
૩૨/૨. સ્વાથિક સુ પ્રત્યય (જુઓ સૂત્ર ૪ર૯) પાછળના સમયના અપભ્ર શની લાક્ષણિકતા જણાય છે. ચારણી અને જૂના લેકગીતની ભાષામાં (અને તેને અનુસરીને અર્વાચીન કાવ્યભાષામાં પણ) તેના લાઠ, લઘુતા કે કોમળતા સૂચવતા કે છંદ-પૂરક પ્રયોગ છુટથી થયા છે. હેમચંદ્રનાં ઉદાહરણેમાંના સ્વાર્ષિક ૪ વાળા શબ્દો માટે જુઓ ભૂમિકામાં વ્યાકરણની રૂપરેખા.
દિયુક્ત અને રવાનુકારી સરવદને અર્વાચીન ગુજરાતી “દવાડ', “દઠવડી', “દવડવું'.. “દડબડ, દડબડવું' સાથે સંબંધ છે. એ સાથે “ગડબડ', “તડબઠ', “લથબથ'. બલદબદ', “કલબલ' અને “સબસ' જેવા, તથા “તરવર', “ચળવળ', “ટળવળ, સળવળ' જેવા દિક્તિમૂલક શબ્દનું ઘડતર સરખાવી શકાય. વિદ્યાનું મૂળરૂપ કપિત વિમાન (=વિ+માનું ભૂ.કૃ. નામ તરીકે વપરાયેલું) સમજવું. જેમ કમાત એ ક+માનું ભૂ.કૃ. છે.
છદ : દેહા. માપ ૧૩ (= ૬ +૪+ + કે -)/૧૧ (= ૬ +- - + ૦. કે ૬ +--+ - ). મોટા ભાગનાં ઉદાહરણો આ જ છંદમાં છે, એટલે આ પછી દેહા સિવાયને છંદ હોય ત્યાં જ તે દર્શાવ્યો છે. છંદ વિશે કશું કહ્યું ન હોય ત્યાં દોહા છંદ સમજ.
૩૩૦/૩. માતાની–સંભવતઃ વેશ્યામાતાની, અક્કાની, પિતાની પુત્રીને ઉદ્દેશીને ઉક્તિ ભેજકૃત શંગારમ જરી કથા” જેવી કૃતિઓમાં, કેવી યુક્તિથી પુરુષને વશ કરી તેનું દ્રવ્ય હરી લેવું તેનું ધંધાદારી શિક્ષણ અા વેશ્યાને આપે છે, એ. વિષય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
