________________
१६
निबद्ध अने अनेकानेक मात्रावृत्तो अने अक्षरवृत्तो वापरतां महाकाव्योनो कर्ता हतो, एटले स्वछं. मांनुं तेनुं अपभ्रंश छंदोनुं निरूपण ए जीवंत परंपरामा सक्रिय रहेला- तथा तेने घडता -- एक समर्थ कलाकारनुं छे । एटलुं ज नहीं स्वछं. मां स्वंयभूए पोताना समयमां प्रचलित विशाळ प्राकृत - अपभ्रंश साहित्यमांथी (तथा संभवतः पूर्ववर्ती पिंगळोमांथी) कविओना नाम साथे उदाहरणो टांक्यां छे । आथी देखीतुं छे के प्रामाण्यनी दृष्टिए तेना निरूपणनी कक्षाने पछीनां पिंगळो आंबी न शके । हेमचंद्रनो मुख्य आधार पण 'स्वयंभूछंद' होवानुं जणाय छे । आ हुं अहीं स्वछं ने केन्द्रमां राखीने चर्चा करीश । ते साथे जरूर प्रमाणे छंशा ना समान्तर संदर्भो पण आपीश । वक्तव्य मुख्यत्वे अपभ्रंश छंदोने अनुलक्षीने रहेशे । प्राकृत छंदोनो अछडतो ज स्पर्श करवानुं बनशे ।
(२)
१. प्रशिष्ट अपभ्रंश साहित्यना स्थूलमाने अने मुख्यत्वे छ प्रकार हता । (१) संधिबंध, (२) रासाबंध, (३) कथा, (४) चरित (५) प्रासंगिक गीत तथा चित्रकाव्यो अने (६) मुक्तको । आमांना छेल्ला बे प्रकार स्वतंत्रपणे तेमज कोईक विस्तृत प्राकृत रचनामां प्रासंगिक अंश तरीके मळता हता । स्वछंना चौद प्रकरणमांथी' पहेला आठमां प्राकृत साहित्यमां वपराता छंदोनुं अने बाकीना छमां विशेष अपभ्रंश साहित्यमां वपराता छंदोनुं निरूपण छे । छंशा मां ते ज प्रमाणे चोथा अध्यायमा प्राकृत छंदो अने पांचमा, छठ्ठा अने सातमां अध्यायमां अपभ्रंश छंदो निरूपेला छे । तेमां अपभ्रंश छंदोनो विचार करतां स्वछं. प्रकरण १०,११,१२, अने १३ मां संधिबंधना लाक्षणिक अंगोमां विशिष्टपणे वपराता छंदोना विविध प्रकारोनुं वर्णन छे, ज्यारे १४मा प्रकरणना एक भागमां संधिना बंधारणनुं निरूपण छे । आ बाबतमां स्वछं. अने छंशा वच्चे नीचे प्रमाणे
I
साम्य छे ।
स्वछं.
छंशा.
प्रक. १४ ( एकांश)
अध्या. ७
प्रक. १०
अध्या. ६
प्रक. ११
अध्या. ६
प्रक. १२
अध्या. ७
प्रक. १३
अध्या. ७
संधिनुं बंधारण
संधिबंधना छंदो
षट्पदी
चतुष्पदी
द्विपदी
शेषद्विपदी
(लघुद्विपदी)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
