________________
१४
संस्कृत पिंगळना ग्रंथ 'जानाश्रयी' नो समय छठी शताब्दीनो अंत भाग छे । तेना आधार तरीके देखीतां ज कोईक प्राकृत पिंगल होवू जोईए । ते पछी सातमी शताब्दी लगभगनुं विरहांककृत 'गाथालक्षण' मळे छे, पण विरहांकना पिंगलने बाद करतां (जेमां विशिष्टपणे अपभ्रंश एवा मात्र पांचछ छंदोनो समावेश थयो छे), नवमी शताब्दी- स्वयंभूकृत 'स्वंयभूच्छंद' (=स्वछं.), एक ज पिंगल आपणी पासे छे, जे छंशा.नी पूर्वे विस्तारपूर्वक अने सोदाहरण प्राकृत-अपभ्रंश छंदोनुं निरूपण करे छे ।
३. सूत्रो अने ते उपरनी स्वोपज्ञ वृत्ति रूपे रहेला छंशा.मां आठ अध्याय छे, तेना चोथाथी सातमा सुधीना चार अध्यायोमा प्राकृत-अपभ्रंश छंदो निरूप्या छ । तेमां चोथा अध्यायमा प्राकृत छंदो छे, अने बाकीना त्रणमां अपभ्रंश छंदो। विगतो जोईए तो, (चोथा अध्यायमा आर्या, गलितको, खंजक अने शीर्षक वर्गना प्राकृत छेदो, पांचमा अध्यायमा उत्साह, विविध रासक, मात्रा, रड्डा, वस्तुक, वस्तुवदन, रासावलय, अडिल्ला अने उत्थक्क ए छंदोर्नु तथा धवल, मंगल, फुल्लड अने झंबटक ए छंदप्रकारोनु, छठ्ठामां षट्पदी अने चतुष्पदी, अने सातमामां द्विपदीनुं वर्णन छ। सर्वत्र हेमचंद्रे छंदोनां स्वरचित उदाहरणो आपेलां छे । पोताना बीजा शास्त्रग्रंथोनी जेम छंशा.मां पण हेमचन्द्रे पूर्ववर्ती पिंगलोर्नु संकलन करीने एक सुव्यवस्थित, सविस्तर, प्रमाणभूत, छंदोग्रंथ तैयार कर्यो छे । हेमचंद्रे पोते ज आ स्पष्टपणे कडुं छे : छंदोनुं अनुशासन एटले पूर्वाचार्योना शासनने अनुसरीने करेलुं शासन । तेमां स्वछं. मुख्य आधार तरीके होवानुं आपणे जोई शकीए छीए।
४. प्राकृत-अपभ्रंश' छंदोना अध्ययनना मुख्यत्वे त्रण पासां छे : वर्णन, प्रयोग अने इतिहास । ते ते छंदना चोक्कस स्वरूपनुं अने पेटाप्रकारोनुं चोक्कस बंधारण आपवं अने तेमनी स्वरूपगत समानता अने कार्यगत समनताने आधारे वर्गीकरण करवू ते वर्णन नीचे आवे । छंदोनुं गेय स्वरूप तपासवं अने ए छंदो प्राप्त साहित्यमां केवी रीते वपराया छे ते तपासवं ते प्रयोग नीचे आवे । प्राकृतअपभ्रंश छंदो परत्वे अत्यार सुधी थयेलुं संशोधन मुख्यत्वे वर्णन पूरतुं मर्यादित रह्यु छ। प्रयोगना विषयमां भाग्ये ज कशुं थयुं छे, अने इतिहासना विषयमां पण घणुं ओर्छ । प्राकृत-अपभ्रंश छंदोना घणाखरा पिंगलग्रंथोनुं शास्त्रीय संपादन करी तेमनी सामग्रीने व्यवस्थित अने वर्गीकृत रूपे रजू करी ए पिंगलोनो समयनिर्णय
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
