Jivsamasprakaran

SR No.: 001451
Original Sutra Author: N/A
Author: Shilchandrasuri
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
Publication Year: 1994
Total Pages: 496
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 12 MB

Page 220

અનાગતકાળ અને વર્તમાનકાળ એ ત્રણે કાળના સર્વે સમયો, સર્વ લોકમાં રહેલો સર્વ પુદ્ગલસમૂહ, લોકાકાશ અને અલોકાકાશ એ બન્ને આકાશના સર્વે આકાશપ્રદેશો, એ છએ પણ પદાર્થો આ ચાલતા અનન્તાનન્તના વિચારમાં પોતે અનન્ત અનન્ત રાશિવાળા પ્રક્ષેપ છે, તે પ્રસ્તુત રાશિમાં (એટલે જઘન્ય અનન્તાનન્તનો ત્રણ વાર વર્ગ કરતાં પ્રાપ્ત થયેલાં રાશિમાં) ઉમેરવા. (અહીં પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે, તે આ પ્રમાણે –).
પ્રશ્ન:- અહીં અનન્તસંબંધી વિચારણા ચાલતી હોવાથી અનન્તરૂપ રાશિઓ જ ઉમેરવા યોગ્ય ગણાય. પરંતુ સંખ્યાત અને અસંખ્યાત રાશિવાળા પ્રક્ષેપો અકિંચિકર હોવાથી (પ્રસ્તુત અનન્તવૃદ્ધિ નહિ કરનાર હોવાથી) તે પ્રક્ષેપો ઉમેરવા યોગ્ય ગણાય નહિ. હવે એ પ્રક્ષેપોમાં વનસ્પતિનું ગ્રહણ કર્યું, તેમાં તો પ્રત્યેક વનસ્પતિઓ જ પ્રક્ષેપમાં વધારાના પ્રાપ્ત થાય છે; કારણ કે – નિ સોયનીવી એ વચનથી સાધારણ વનસ્પતિઓનું ગ્રહણ તો પ્રથમ જ થઈ ચૂક્યું છે. અને પ્રત્યેક વનસ્પતિઓ ઉમેરવાનો કંઈપણ ઉપયોગ નથી. (અર્થાત્ પ્રત્યેક વન ઉમેરવાની કંઈપણ જરૂર નથી.) કારણ કે પ્રત્યેક વનસ્પતિજીવો બહુ જ અલ્પ છે. (અસંખ્યાતમારા હોવાથી.)
ઉત્તર:- ના, એ વાત એ પ્રમાણે નથી, કારણ કે હજી તમો અભિપ્રાય સમજી શક્યા નથી. કારણ કે – “વાસ = વનસ્પતિ’ એમ સામાન્ય ગ્રહણ કરવાથી તો અનન્તનો રાશિ ઘણો મોટો બનાવવાનો પ્રત્યેક જીવોની અધિકતા વડે વિશેષિત (એટલે પ્રત્યેક વનસ્પતિના પણ જીવો સહિત) તે જ નિગોદજીવોનું અનન્ત બીજી વાર પ્રક્ષેપ કરેલું છે, એમ જાણવું. વળી આ બાબતમાં 'પુનરુક્ત-અપુનરુક્તની ચિંતા પણ જરૂરી નથી, કારણ કે અહીં સાધ્ય એ જ છે કે - કોઈપણ પ્રકારે અનન્તનો રાશિ ઘણો મોટો બનાવવો. અને તેવા પ્રકારનું સાધ્ય એક જ રાશિને બે વાર પ્રક્ષેપવાથી પ્રાપ્ત (સિદ્ધ) થાય છે જ, માટે હવે એ સંબંધી ચર્ચા કરવાથી સર્યું. (અર્થાત્ એ સંબંધિ અધિક ચર્ચા કરવાની જરૂર નથી.)
એ પ્રમાણે એ છએ પ્રક્ષેપ્ય રાશિઓને પૂર્વોક્ત રાશિમાં પ્રક્ષેપવાથી જે રાશિ પ્રાપ્ત થાય, તે રાશિનો પુનઃ પણ પૂર્વે કહ્યા પ્રમાણે ત્રણ વાર વર્ગ કરવો. તો પણ હજી ઉત્કૃષ્ટ અનન્તાનન્ત પ્રાપ્ત ન થાય. એટલે પછી કેવલજ્ઞાન અને કેવળદર્શન કે જેના શેયના ભેદથી (એટલે જ્ઞાન વડે જાણવાયોગ્ય પદાર્થો અનન્ત હોવાથી) અનન્ત અનન્ત ભેદ છે, તે બન્નેને પ્રક્ષેપીએ તો ઉત્કૃષ્ટ અનન્તાન્ત થાય છે, એ પ્રમાણે આ પ્રકરણની (જીવસમાસની) ચૂર્ણિમાં કહ્યું છે. (એ ઉત્કૃષ્ટ અનન્તાન્ત થવાનું, કારણ કે એમાં એ ઉ. અનંતાનંતમાં સર્વ વસ્તુ - સમૂહનો સંગ્રહ થયો છે માટે, હવે અહીંથી આગળ તો સંખ્યાના વિષયમાં આવી શકે એવું કોઈપણ વસ્તુતત્ત્વ રહ્યું જ નથી, એ તાત્પર્ય છે. (II તિ મતાન્તરે નવમું ડીનન્તીનન્તમ્ II)
I અનુયોગદ્વાર પ્રમાણે ૮ જ અનન્તાનન્ત !
વળી શ્રી અનુયોગદ્વાર સૂત્રોના અભિપ્રાય પ્રમાણે વિચારતાં તો ઉપર કહ્યા પ્રમાણે સંગ્રહ ૧. ચાલુ ગાથામાં જ કહેલા ૬ પ્રક્ષેપોમાં નિગોદ કહીને પુનઃ વનસ્પતિ પણ પ્રક્ષેપરૂપે કહી, જેથી નિગોદનો પ્રક્ષેપ બે વાર થયો, કારણ કે નિગોદ તે સાધારણ વનસ્પતિ જ છે, તેથી અહીં પુનરુtવંતા ગણવી.
૧૯૯ For Private & Personal Use Only