SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 192
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ४, १, ४५. कादिणियोगदारे णयपरूवणा प्रमाणपरिगृहीतवस्तुनि यो व्यवहार एकान्तरूपः स नयनिबन्धनः । ततः सकलो व्यवहारो नयाधीनः । प्रमाणाधीनव्यवहारानुपलंभतस्तदस्तित्वे संशयानस्य प्रमाणनिबन्धनव्यवहारप्रदर्शनार्थ — सकलादेशः प्रमाणाधीनो विकलादेशो नयाधीनः' इति प्रतिपादयता नानेनापीदं व्याख्यानं विघटते । कः सकलादेशः ? स्यादस्तीत्यादि । कुतः ? प्रमाणनिबन्धनत्वात् स्याच्छब्देन सूचिताशेषाप्रधानीभूतधर्मत्वात्। को विकलादेशः ? अस्तीत्यादिः । कुतः ? नयोत्पन्नत्वात् । तथा पूज्यपादभट्टारकैरप्यभाणि सामान्यनयलक्षणमिदमेव । तद्यथा- प्रमाण प्रमाणसे गृहीत वस्तुमें जो एकान्त रूप व्यवहार होता है वह नयनिमित्तक है। इसीलिये समस्त व्यवहार नयके आधीन है । प्रमाणके आधीन व्यवहारके न पाये जानेसे उसके अस्तित्वमें संशय करनेवालेके लिये प्रमाणनिमित्तक व्यवहारके दिखलानेके लिये 'सकलादेश प्रमाणके आधीन है और विकलादेश नयके आधीन है' ऐसा कहा है। इससे भी यह व्याख्यान विघटित नहीं होता। शंका--सकलादेश किसे कहते हैं ? समाधान -' स्यादस्ति ' अर्थात् ' कथंचित् है' इत्यादि सात भंगोंका नाम सकलादेश है ; क्योंकि, प्रमाणनिमित्तक होनेसे इनके द्वारा ' स्यात् ' शब्दसे समस्त अप्रधानभूत धाँकी सूचना की जाती है । शंका-विकलादेश किसे कहते हैं ? समाधान - ' अस्ति' अर्थात् ' है ' इत्यादि सात वाक्योंका नाम विकलादेश है, क्योंकि, वे नयाँसे उत्पन्न है । तथा पूज्यपाद भट्टारकने भी सामान्य नयका लक्षण यही १ प्रतिपु प्रतिपादयनानेनापीदं ' इति पाठः । २ कः सकलादेशः ? स्यादस्ति स्यान्नास्ति स्यादवक्तव्यः स्यादस्ति च नास्ति च स्यादस्ति चावक्तव्यश्व स्यानास्ति चावक्तव्यश्च स्यादस्ति च नास्ति चावक्तव्यश्च घट इति सप्तापि सकलादेशः। कथमेतेषां सप्तानां सुनयानां सकलादेशत्वम् ? न, एकधर्मप्रधानभाबेन साकल्येन वस्तुनः प्रतिपादकत्वात् । जयध. १, पृ. २०१. तत्र यदा योगपद्यं तदा सकलादेशः । स एव प्रमाणमित्युच्यते, सकलादेशः प्रमाणाधीन इति वचनात् । xxx कथं सकलादेशः ? एकगुणमुखेनाशेषवस्तुरूपसंग्रहात् सकलादेशः। त. रा. ४, ४२, १६; १८. ३ को विकलादेशः ? अस्त्येव नास्त्येव अवक्तव्य एव अस्ति नास्त्येव अस्त्यवक्तव्य एवं नास्त्यवक्तव्य एवं अस्ति नास्त्यवक्तव्य एव घट इति विकलादेशः । जयध, १, पृ. २०३. यदा तु क्रमस्तदा विकलादेशः । स एव नय इति व्यपदिश्यते, विकलादेशो नयाधीन इति वचनात् । xxxअथ कथं विकलादेशः ? निरंशस्यापि गुणभेदादंशकल्पना विकलादेशः। त. रा. ४, ४२, १७, २९. Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001403
Book TitleShatkhandagama Pustak 09
Original Sutra AuthorPushpadant, Bhutbali
AuthorHiralal Jain, Fulchandra Jain Shastri, Devkinandan, A N Upadhye
PublisherJain Sahityoddharak Fund Karyalay Amravati
Publication Year1949
Total Pages498
LanguagePrakrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Agam, Canon, & Karma
File Size11 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy