________________
॥ अथ प्रथमाध्यायस्य द्वितीयमाह्निकम् ॥ પ્રથમ અધ્યાયનું બીજું આફ્રિક
1. इहोद्दिष्टे प्रत्यक्षपरोक्षलक्षणे प्रमाणद्वये लक्षितं प्रत्यक्षम् । इदानीं परोक्षलक्षणमाह
અવિશદ્ઃ પોક્ષમ્ ॥॥
1. અહીં ગણાવવામાં આવેલાં પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ એ બે પ્રમાણોમાંથી પ્રત્યક્ષનું લક્ષણ જણાવ્યું. હવે આચાર્ય પરોક્ષનું લક્ષણ કહે છે—
અવિશદ [સમ્યગર્થનિર્ણય] પરોક્ષ [પ્રમાણ] છે. (૧)
2. सामान्यलक्षणानुवादेन विशेषलक्षणविधानात् 'सम्यगर्थनिर्णयः ' इत्यनुवर्तते । तेनाविशदः सम्यगर्थनिर्णयः परोक्षप्रमाणमिति ॥ १ ॥
2. સામાન્યલક્ષણની પુનરુક્તિ કરીને જ વિશેષ લક્ષણનું વિધાન કરવામાં આવે છે. તેથી ‘સમ્યગ્ અર્થનિર્ણય' એ પદ આગળ આવી ગયેલા સૂત્રમાંથી અહીં ચાલ્યું આવે છે. તેથી અવિશદ સમ્યગર્થનિર્ણય પરોક્ષ પ્રમાણ છે. [અવિશદ એટલે જેમાં ‘આ’ એવા આકારની પ્રતીતિ ન હોય કે જેની ઉત્પત્તિમાં બીજા પ્રમાણની અપેક્ષા હોય તે. તાત્પર્ય એ છે કે પ્રત્યક્ષની જેમ પરોક્ષ પ્રમાણ પણ સમ્યક્ નિર્ણયરૂપ જ હોય છે પરંતુ પ્રત્યક્ષ વિશદ હોય છે જ્યારે પરોક્ષ અવિશદ હોય છે, આ જ તે બેનાં સ્વરૂપમાં અન્તર છે].(૧)
3. વિભાગમાદ—
स्मृतिप्रत्यभिज्ञानोहानुमानागमास्तद्विधयः ॥२॥
3. હવે આચાર્ય પરોક્ષ પ્રમાણના ભેદો જણાવે છે——
સ્મૃતિ, પ્રત્યભિજ્ઞાન, ઊહ(તર્ક), અનુમાન અને આગમ - આ પાંચ ભેદો પરોક્ષ પ્રમાણના છે. (૨)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
