________________
કર્મસાહિત્ય અને આગમિક પ્રકરણ
બન્ધસ્વામિત્વવિચયમાં નીચેના વિષયો છે ઃ કર્મપ્રકૃતિઓનો જીવોની સાથે બંધ, કર્મપ્રકૃતિઓની ગુણસ્થાનોમાં વ્યચ્છિત્તિ, સ્વોદય બંધરૂપ પ્રકૃતિઓ, પરોદય બંધરૂપ પ્રકૃતિઓ.
૩૦
વેદના ખંડમાં કૃતિ અને વેદના નામના બે અનુયોગદ્વાર છે. કૃતિ સાત પ્રકારની છેઃ ૧. નામકૃતિ, ૨. સ્થાપનાકૃતિ, ૩. દ્રવ્યકૃતિ, ૪. ગણનાકૃતિ, ૫. ગ્રન્થકૃતિ, ૬. કરણકૃતિ અને ૭.ભાવકૃતિ. વેદનાના સોળ અધિકાર છેઃ૧. નિક્ષેપ, ૨.નય,૩. નામ, ૪. દ્રવ્ય, ૫. ક્ષેત્ર, ૬. કાલ, ૭. ભાવ, ૮. પ્રત્યય, ૯. સ્વામિત્વ, ૧૦. વેદના, ૧૧. ગતિ, ૧૨. અનન્તર, ૧૩. સન્નિકર્ષ, ૧૪. પરિમાણ, ૧૫. ભાગાભાગાનુગમ, ૧૬. અલ્પબહુત્વાનુગમ. આ ખંડનું પરિમાણ ૧૬૦૦૦ પદપ્રમાણ છે.
વર્ગણા ખંડનો મુખ્ય અધિકાર બંધનીય છે, તેમાં વર્ગણાઓનું વિસ્તૃત વર્ણન છે. એ ઉપરાંત એમાં સ્પર્શ, કર્મ, પ્રકૃતિ અને બંધ એ ચાર અધિકારોનો પણ અન્તર્ભાવ કરવામાં આવ્યો છે.
ત્રીસ હજાર શ્લોકપ્રમાણ મહાબન્ધ નામના છઠ્ઠા ખંડમાં પ્રકૃતિબંધ, સ્થિતિબંધ, અનુભાગબંધ અને પ્રદેશબંધ એ ચાર પ્રકારના બંધોનું બહુ વિસ્તારથી વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. આ મહાબન્ધની પ્રસિદ્ધિ મહાધવલ નામથી પણ છે.
જીવસ્થાન
પ્રારંભમાં આચાર્યે નીચે જણાવેલો મંગલમંત્ર આપ્યો છે :
णमो अरिहंताणं णमो सिद्धाणं णमो आइरियाणं ।
णमो उवज्झायाणं णमो लोए सव्वसाहूणं ॥
આ મંત્ર દ્વારા ગ્રંથકારે અરિહંતો, સિદ્ધો, આચાર્યો, ઉપાધ્યાયો અને લોકના સર્વ સાધુઓને નમસ્કાર કર્યા છે.
ચૌદ જીવસમાસો (ગુણસ્થાનો)ના અન્વેષણ માટે આચાર્યે ચૌદ માર્ગણાસ્થાનોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે : ૧, ગતિ, ૨. ઈન્દ્રિય, ૩. કાય, ૪. યોગ, ૫. વેદ, ૬. કષાય, ૭. જ્ઞાન, ૮. સંયમ, ૯. દર્શન, ૧૦. લેશ્યા, ૧૧. ભવ્યત્વ, ૧૨. સમ્યક્ત્વ, ૧૩. સંજ્ઞા, ૧૪. આહાર.
આ ચૌદ જીવસમાસોના નિરૂપણ માટે સત્પ્રરૂપણા આદિ આઠ અનુયોગદ્વાર કહેવામાં આવ્યાં છે.
૧. સૂત્ર ૨-૪ (પુસ્તક ૧)
૨. સૂત્ર ૭
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
