________________
યોગ અને અધ્યાત્મ
૨૫૫
જિનરત્નકોશમાં (વિ.૧, પૃ. ૧૯૯) ધ્યાનવિષયક જે કૃતિઓનો નિર્દેશ છે તેમાંથી ધ્યાનવિચાર અને ધ્યાનશતક ઉપર વિચાર કર્યો. હવે બાકીની કૃતિઓ વિશે કંઈક વિચાર કરીએ છીએ.
ધ્યાનચતુષ્ટયવિચાર
એના નામ અનુસાર એમાં આર્ત, રૌદ્ર, ધર્મ અને શુક્લ એમ ધ્યાનના ચાર પ્રકારોનું નિરૂપણ હોવું જોઈએ.
ધ્યાનદીપિકા
આ કૃતિ સકલચન્દ્રે વિ.સં.૧૬૨૧માં રચી છે.
ધ્યાનમાલા
આ નેમિદાસની કૃતિ છે.
ધ્યાનસાર
આ નામની બે કૃતિઓ છે. એકના કર્તા યશઃકીર્તિ છે, બીજાના કર્તાનું નામ
અજ્ઞાત છે.
ધ્યાનસ્તવ
આ ભાસ્કરનન્દીની સંસ્કૃત રચના છે.
ધ્યાનસ્વરૂપ
આમાં ભાવવિજયે વિ.સં.૧૬૯૬માં ધ્યાનનું સ્વરૂપ નિરૂપ્યું છે. અનુપ્રેક્ષા
તેને ભાવના પણ કહે છે. તેનું નિરૂપણ શ્વેતાંબર અને દિગંબર બંનેએ પ્રાકૃત, સંસ્કૃત, કન્નડ, ગુજરાતી વગેરે ભાષાઓમાં એક યા બીજા રૂપે કર્યું છે. મરણસમાહિ નામના પ્રકીર્ણક (શ્વેતાંબરીય આગમ)માં અનુપ્રેક્ષા સંબંધી ૭૦ ગાથાઓ છે.
૧. બારસાણુવેક્ખા (દ્વાદશાનુપ્રેક્ષા)
દિગંબરાચાર્ય શ્રી કુન્દકુન્દની આ કૃતિમાં ૯૧ ગાથાઓ છે. તેના નામથી સૂચિત નીચે જણાવેલી બાર અનુપ્રેક્ષાઓનું તેમાં નિરૂપણ છે :
૧.
આ ‘માણિકચન્દ્ર દિગંબર જૈન ગ્રન્થમાલા'માં વિ.સં.૧૯૭૭માં પ્રકાશિત થઈ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
