________________
ચોથું પ્રકરણ
કષાયપ્રાભૃત કસાયપાહુડ અથવા કષાયપ્રાભૂતને પેસ્જદોસપાહુડ, પ્રયોષપ્રાભૃત કે પેન્ક્રદોષપ્રાભૃત પણ કહે છે. પેન્ક્રનો અર્થ પ્રેમ એટલે કે રાગ અને દોસનો અર્થ દ્વેષ થાય છે. પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં રાગ અને દ્વેષરૂપ કષાયનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે. તેથી તેનાં બંને નામો સાર્થક છે. ગ્રંથની પ્રતિપાદનશૈલી અતિગૂઢ, સંક્ષિપ્ત અને સૂત્રાત્મક છે. પ્રતિપાદ્ય વિષયોનો કેવળ નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો છે. કષાયપ્રાભૂતની આગમિક પરંપરા
કર્મપ્રાભૃત અર્થાત્ પખંડાગમની જેમ જ કષાયમામૃતનું ઉદ્દગમસ્થાન પણ દૃષ્ટિવાદ નામનું બારણું અંગ જ છે. તેના જ્ઞાનપ્રવાદ નામના પાંચમા પૂર્વની દસમી વસ્તુના પેજ્જદોષ નામના ત્રીજા પ્રાભૂતમાંથી કષાયપ્રાભૂતની ઉત્પત્તિ થઈ છે. જેમ કર્મપ્રકૃતિપ્રાભૃતમાંથી ઉત્પન્ન હોવાને કારણે પખંડાગમને કર્મપ્રાભૃત, કર્મપ્રકૃતિપ્રાભૃત કે મહાકર્મપ્રકૃતિપ્રાભૃત કહેવામાં આવે છે તેમ પેસ્જદોષપ્રાભૃતથી ઉત્પન્ન હોવાને કારણે કષાયપ્રાભૂતને પણ પેસ્જદોષપ્રાભૃત કહેવામાં આવે છે.
૧. (અ) ચૂર્ણિસૂત્રસમન્વિત – સંપાદક અને હિન્દી અનુવાદક : પં. હીરાલાલ જૈન,
પ્રકાશક : વીર શાસન-સંઘ, કલકત્તા, સન્ ૧૯૫૫. (આ)જયધવલા ટીકા અને એના હિન્દી અનુવાદ સહિત (અપૂર્ણ) – સંપાદક : પ.
ફૂલચન્દ્ર, પં. મહેન્દ્રકુમાર અને પં. કૈલાશચન્દ્ર; પ્રકાશક : ભા. દિ.
જૈનસંઘ, ચૌરાસી, મથુરા, સન્ ૧૯૪૪-૧૯૬૩ (નવ ભાગ) ૨. શ્રુતાવતારના કર્તા આચાર્ય ઈન્દ્રનન્દિએ તેને “પ્રાયોદોપપ્રાભૃત' નામ આપ્યું છે. વસ્તુતઃ
તેનું સંસ્કૃત રૂપ ‘પ્રયોષપ્રાભૃત' હોવું જોઈએ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
