________________
૧૨૬
અર્વાચીન જૈન જ્યોતિર્ધરો
નક્કી કરી લીધું. તેઓ નિર્લિપ્ત કર્મયોગીની જેમ પોતાની સાહિત્ય-સેવાની સાધનામાં બમણા વેગથી લાગી ગયા. પ્રકૃતિએ-કુદરતે જાણે કે તેમની સાધનાને વેગીલી બનાવવા માટે જ આ ગૃહસ્થીની જંજાળમાંથી તેમને મુક્ત કર્યા હતા.
પંડિતજી : પત્રકાર-સમ્પાદક તરીકે : પત્રકાર અને સમ્પાદક તરીકેની પ્રવૃત્તિને ‘યુગવીર’ શ્રી જુગલકિશોરજીની બહુમુખી પ્રતિભાનું એક મહત્ત્વનું અંગ ગણી શકાય. સાહિત્યમાં સત્યની સુરક્ષા એ પત્રકારનું સૌથી પવિત્ર કર્તવ્ય છે, જે ‘યુગવીર’જીના જીવનમાં સમયે-સમયે જોઈ શકાય છે. પોતાના મૌલિક ચિન્તનને તર્કબદ્ધ રીતે સમાજ સમક્ષ નિર્ભયપણે મૂકવાનું શ્રેય શ્રી પંડિતજીના ફાળે જાય છે. શ્રી જુગલકિશોરજીનું પત્રકારજીવન જ્યારે તેમણે મહાસભાનું મુખપત્ર “જૈન ગૅઝેટ”નું સમ્પાદનકાર્ય સંભાળ્યું હતું ત્યારથી એટલે કે ૧ જુલાઈ, ઈ. સ.૧૯૦૭થી શરૂ થયું હતું. તેમની સમ્પાદનશૈલીને ત્રણ ભાગમાં વહેંચી શકાય :
(૧) ભાષા-સંશોધનાત્મક પ્રવૃત્તિ (૨) સમાજસુધારની ભાવનાત્મક પ્રવૃત્તિ તેમજ (૩) પ્રમાણઅંગ્રહાત્મક પ્રવૃત્તિ. પંડિતજીના જીવંત સમ્પાદનકાર્યને જનતાએ ખૂબ પસંદ કર્યું અને “જૈન ગૅઝેટ”ની ગ્રાહકસંખ્યા ૩૦૦ થી ૧૫૦૦ સુધી પહોંચી ગઈ. પરંતુ તેમની સ્પષ્ટ-નિષ્પક્ષ-નીડર વિચારસરણીથી સમાજના નેતા નારાજ થયા હતા. આથી તેમને ૩૧ ડિસે. ૧૯૦૯ના રોજ સમ્પાદક તરીકેની કામગીરી છોડી દેવી પડી.
“જૈન ગૅઝેટ”માંથી છૂટા થયા પછી લગભગ દસ વર્ષે પં. શ્રી નાથુરામજી પ્રેમીએ ખંડિતજીને ‘‘જૈન હિતૈષી’’ના સમ્પાદક તરીકે નિયુક્ત કર્યા. પંડિતજીએ પોતાનું આ કાર્ય અનન્ય નિષ્ઠા અને દૃઢ લગનથી ઈ. સ. ૧૯૨૧ સુધી બે વર્ષ માટે સફળપણે કર્યું.
૨૧ એપ્રિલ, ઈ. સ. ૧૯૨૯થી તેઓએ દિલ્હીમાં સાંતભદ્રાકામની સ્થાપના કરી અને નવેમ્બર માસથી ‘અનેકાન્ત’ નામના માસિકપત્રનું સમ્પાદન તથા પ્રકાશનકાર્ય પ્રારંભ કર્યું. ‘અનેકાન્ત’ માસિકના સમ્પાદનમાં પંડિતજીની પ્રૌઢતા અને પાંડિત્યપૂર્ણ શૈલીનો ચરમ વિકાસ સ્પષ્ટપણે દષ્ટિગોચર થતો હતો. માસિકના સમ્પાદનમાં પંડિતજીની નીતિ લોકસૂચિત નહીં, પણ લોકહિતની રહી હતી.
ત્યાગના પથ પર : “જૈન ગૅઝેટ”ના સમ્પાદનકાર્યથી જે સમય બચતો, તેમાં પંડિતજી જૈનસાહિત્યનું ગંભીર અધ્યયન કરતા. આ અધ્યયને તેમના ઉપર ઊંડી છાપ પાડી અને મુખ્તારગીરીનો વ્યવસાય તેમને ભારરૂપ લાગવા માંડયો. જીવનનો અમૂલ્ય સમય નિરર્થક અર્થોપાર્જનમાં બરબાદ કરીને માત્રવધેલો સમય શોધ તથા સમાજસેવાના કાર્યમાં વાપરવાનું તેમના માટે અસહ્ય થવા લાગ્યું. તેઓ વારંવાર બાબુ સૂરજભાનુ વકીલને ટોકવા માંડયા કે આપણે બંને વકીલાત છોડી પૂરો સમય અનુસંધાન અને સમાજસેવાના કાર્યમાં લગાવીએ. એક દિવસે તેનું ફળ આવ્યું અને તા. ૧૨ ફેબ્રુ. ૧૯૧૪ના રોજ બાબુ સૂરજભાનુએ પોતાની વકીલાત અને પં. જુગલકિશોરજીએ તેમની
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org