________________
ન જીવત-વિજ્ઞાન • આત્મા અને અનાત્માનું યથાર્થ જ્ઞાન થયા વિના સાચી
અંતર્મુખતા આવતી નથી; માટે પોતાની પાત્રતા પ્રમાણે સપુરુષોએ કહેલા બોધને ગુરુગમથી સમજીને યથાયોગ્યપણે અંગીકાર કરવો. પ્રવચનમાં વકતા બોધે તે શ્રોતાઓએ એકાગ્રતાથી સાંભળવાનું હોય છે; જ્યારે ધર્મવાર્તામાં પરસ્પર ધાર્મિક વિચાર-વિનિમય કરવાનો હોય છે. આવી વ્યવસ્થાને અભ્યાસ-વર્તુળ પણ કહે
છે; જે જ્ઞાનાર્જનનો એક શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે. - જ્ઞાનની સાધના સવિકલ્પક તથા નિર્વિકલ્પક – એમ બંને
પ્રકારે હોય છે; પહેલા પ્રકારમાં સ્વાધ્યાયની અને બીજા પ્રકારમાં ધ્યાનની મુખ્યતા હોય છે, એમ સાપેક્ષપણે કથન કરી શકાય છે. જે માહિતી જ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે તે ઊંડી ઊતરતાં (પાકી થતાં), તેના સંસ્કારો અન્ય ભવમાં પણ સાથે લેતી જાય છે. આત્માને ખરેખર આત્મારૂપે જાણે, માને અને તે રીતે યથાશક્તિ વર્તે તેનું નામ સત્યનું પરિજ્ઞાન થયું કહેવાય. પરમાર્થદૃષ્ટિએ જોતાં બંધ અને મોક્ષ, રાગ અને દ્વેષ, કર્મ અને આત્મા તથા શુભ અને અશુભ – આ જાતના વિકલ્પો દ્વતના આશ્રયે થાય છે; જે સંસારનું કારણ કહ્યું છે. રાગ-દ્વેષાદિ ભાવો જેનાથી શિથિલ થાય અને ચિત્તવૃત્તિ આત્મસન્મુખ થાય તેવી દશાને સાચી અધ્યાત્મદશા કહી છે. આ ક્રમ સિદ્ધ થવા માટે મહાજ્ઞાની પુરુષોએ અધ્યાત્મશાસ્ત્રોનો ઉપદેશ કર્યો છે. ઉત્તમ સુપાત્ર મનુષ્યોએ આવાં શાસ્ત્રો
i J.૫૮
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
