Page Text
________________
પરિચ્છેદ ૬-૫૧
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
જૈન– હે નૈયાયિક ! તારી આ વાત મિથ્યા છે. આત્મા છે જ, એમ અસ્તિત્વ આસ્તિક એવા સર્વ દર્શનવાદીઓ વડે પ્રથમ સ્વીકારાયું છે જ. પછી જ નિત્ય-અનિત્યની ચર્ચા ચાલે છે. જ્યારે અહીં પ્રધાનતત્ત્વમાં તો હજુ સાંખ્ય વિનાના સર્વદર્શનકારોને તેના અસ્તિત્વની શંકા જ છે. “નથી જ” એમ માનનારા છે. એટલે જ્યાં સુધી તેનું અસ્તિત્વ જ સિદ્ધ ન થાય ત્યાં સુધી નિત્ય કે અનિત્યાદિ બીજા ધર્મોની સિદ્ધિ કેમ થાય ? માટે હે નૈયાયિક ! તમે આ અનુમાનમાં “નિત્યત્વ” જે સાધ્ય કહ્યું છે. તે કેવું સિદ્ધ કરવા ઇચ્છો છો ? (૧) શું આદિ અને અંત વિનાની પણ વસ્તુ અસ્તિસ્વરૂપ છે. એવું નિત્યત્વ કહો છો કે (૨) માત્ર આદિ-અંતનો વિરહ, એ જ નિત્યત્વ કહો છો ? પછી ભલે તે વસ્તુ સરૂપ હોય કે અસદ્ગુરૂપ હોય. આ બે પક્ષમાંથી કહો કેવું નિત્યત્વ તમે અકૃતત્વ હેતુથી સિદ્ધ કરવા ઇચ્છો છો ?
૮૨
આઘે=જો પ્રથમ અર્થવાળો પક્ષ કહો તો અત્યન્નાભાવની સાથે વ્યભિચાર દોષ આવશે. કારણકે અત્યન્તાભાવ એ નિત્ય હોવાથી આદિ-અંતથી શૂન્ય છે. પરંતુ અભાવસ્વરૂપ હોવાથી સરૂપ નથી. છતાં અનાદિ-અનંત હોવાથી અકૃતક અવશ્ય છે. એટલે કે એ અત્યન્તાભાવ અકૃતક હોવા છતાં પણ ઉપરોક્ત સપત્વ અર્થવાળા અતપાત્-નિત્યત્વરૂપ નથી. માટે સાધ્યાભાવ હોવા છતાં હેતુની વૃત્તિ થવાથી વ્યભિચાર દોષ આવ્યો. હવે બીજો પક્ષ કહો તો તે અમોને સિદ્ધસાધ્યતારૂપ છે. “આદિ અંતથી માત્ર શૂન્ય” આટલો જ અર્થ કરો, પરંતુ તે સપ કે અસરૂપ એ અર્થ ન કરો તો અસદ્પ અર્થ પણ લઇ શકાય. અર્થાત્ આ પ્રધાનતત્ત્વ આદિ-અંત વિનાનું અસદ્પ (નાસ્તિરૂપ) છે. અકૃતક હોવાથી. આવો અર્થ થશે. જે અમને માન્ય છે. કારણકે તમાવવાિિમ:-તે પ્રકૃતિના અભાવને (નાસ્તિને) માનનારા એવા વાદીઓ (જૈનો) વડે આ પ્રધાનતત્ત્વ આદિ-અંતરહિતપણે અત્યન્તાભાવસ્વરૂપે સ્વીકારાયું જ છે. જો આ અકૃતકત્વહેતુ પ્રધાનતત્ત્વના નાસ્તિરૂપ નિત્યત્વને સિદ્ધ કરતો હોય તો તો બહુ જ સારૂં. એવું તો અમે માનીએ જ છીએ. તેનાથી પ્રકૃતિનું અસદ્પત્વ (નાસ્તિત્વ) જ સિદ્ધ થશે. પછી નિત્યાનિત્યની ચર્ચા રહેતી જ નથી.
નૈયાયિક તમે (જૈનો) પ્રધાનતત્ત્વને માનતા નથી. જેથી ઉપરોક્ત અનુમાનમાં નાસ્તિરૂપ સાધ્યસિદ્ધ થઇ જવાથી તમને સિદ્ધસાપ્યતા આવી જાય છે. તો જો આ રીતે આશ્રયના એકદેશની અસિદ્ધિ રૂપ હેત્વાભાસ ન હોય તો દેવદત્ત અને વન્ધ્યાપુત્ર મુખવાળા છે. વક્તા હોવાથી” એવા અનુમાનમાં મુકાયેલો હેતુ પણ સહેતુ હો. અને સાધ્યનો ગમક બનો. જેમ દેવદત્તમાં વક્તૃત્વ હોવાથી વક્તવાળાપણું સિદ્ધ થાય છે. તેવી જ રીતે વાવ્યેયમાં પણ સિદ્ધ થાઓ. કારણકે તમારે એકદેશાસિદ્ધ હેતુ એ હેત્વાભાસ નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001268 |
| Book Title | Ratnakaravatarika Part 3 |
| Original Sutra Author | Vadidevsuri |
| Author | Kalyanbodhivijay |
| Publisher | Jain Dharm Prasaran Trust Surat |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Nyay |
| File Size | 9 MB |