Page Text
________________
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
પરિચ્છેદ ૬-૪૭,૪૮
૫૧
- ઉત્તર- બૌદ્ધે કહેલી ઉપરોક્ત વાત બરાબર નથી. કારણકે આ પ્રમાણે સાર્વત્રિક અપ્રસિદ્ધિને જો અપ્રસિદ્ધ વિશેષણતાદિ પક્ષાભાસ કહેશો તો તે દોષ તમને પણ આવશે. કારણકે- “સર્વ ક્ષળિવં સર્વાત્' આવા પ્રકારનું તમારું અનુમાન છે. આ અનુમાનથી તમે સર્વત્ર ક્ષણિકતા સાધો છે. એટલે કે કોઈપણ જગ્યાએ ક્ષણિકતા પ્રસિદ્ધ નથી. જો પ્રસિદ્ધ હોત તો સાધવાની હોત જ નહીં. વળી સર્વવસ્તુઓ પક્ષરૂપે સ્થાપી હોવાથી આ ક્ષણિકતા કોઇપણ સપક્ષમાં પ્રસિદ્ધ નથી. આ રીતે સપક્ષમાં ક્યાંય પ્રસિદ્ધ ન હોવાથી અને પક્ષ-વિપક્ષમાં સિદ્ધ ન હોવાથી તમારા અનુમાનમાં ક્ષણિકતા જે સધાય છે તે અપ્રસિદ્ધ-વિશેષણ રૂપ જ થઈ. તેને આમ માનવાથી તમને જ દોષ આવશે. અને વિશેષ્યની (એટલે કે પક્ષની-અર્થાત્ ધર્મીની) પ્રસિદ્ધિ તો વિકલ્પમાત્રથી પણ થાય છે એમ પૂર્વે પ્રતિપાદન કરેલું જ છે તો પછી આ વિશેષ્યની અપ્રસિદ્ધિ કેવી રીતે કહેવાય? કારણકે વિલ્પથી તો વિશેષ્યની પ્રસિદ્ધિ હોઈ શકે છે.
આ પ્રમાણે અપ્રસિદ્ધ વિશેષણ અને અપ્રસિદ્ધ વિશેષ્ય એમ આ બન્ને પક્ષો ઉડી જવાથી ઉભય અપ્રસિદ્ધવાળો ત્રીજો પક્ષ તો આપોઆપ જ ખંડિત થઈ જાય છે. ૬-૪૬ll
पक्षाभासान्निरूप्य हेत्वाभासानाहु:
असिद्धविरुद्धानैकान्तिकास्त्रयो हेत्वाभासाः ॥६-४७॥
टीका-निश्चितान्यथाऽनुपपत्त्याख्यैकहेतुलक्षणविकलत्वेन अहेतवोऽपि हेतुस्थाने निवेशाद्धेतुवदाभासमाना हेत्वाभासाः ॥६-४७॥
तत्रासिद्धमाभिदधतियस्यान्यथानुपपत्तिः प्रमाणेन न प्रतीयते सोऽसिद्धः ॥६-४८॥
टीका-अन्यथाऽनुपपत्तेर्विपरीताया अनिश्चितायाश्च विरुद्धानैकान्तिकत्वेन कीर्तयिष्यमाणत्वादिह हेतुस्वरूपाप्रतीतिद्वारैकैवान्यथानुपपत्त्यप्रतीतिरवशिष्टा द्रष्टव्या हेतुस्वरूपाप्रतीतिश्चयमज्ञानात्, सन्देहान् विपर्ययाद् वा विज्ञेया ॥६-४८॥
અનુમાનાભાસનું આ પ્રકરણ ચાલે છે. અનુમાનમાં પક્ષ, હેતુ, દૃષ્ટાન્ત, ઉપનય અને નિગમન એમ પાંચ અંગ હોય છે. ત્યાં જે પાંચ અંગો ખોટી રીતે જોડવામાં આવ્યાં હોય તેને આભાસ કહેવાય છે. પાંચ પ્રકારના આ આભાસોમાંથી પ્રથમ “પક્ષાભાસ” છે. કે જેના (૧) પ્રતીત સાધ્ય, (૨) નિરાકૃત સાધ્ય, અને (૩) અનભીપ્સિત સાધ્ય એમ ત્રણ ભેદો સમજાવ્યા. આ પ્રમાણે પક્ષાભાસ સમજાવીને હવે “હેતાભાસ” સમજાવવાનો અવસર છે. તે કહે છે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001268 |
| Book Title | Ratnakaravatarika Part 3 |
| Original Sutra Author | Vadidevsuri |
| Author | Kalyanbodhivijay |
| Publisher | Jain Dharm Prasaran Trust Surat |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Nyay |
| File Size | 9 MB |