Page Text
________________
૨૭૫
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
પરિચ્છેદ-૭ઃ સૂત્ર-પ૬ અહંકાર રહિત છે માટે અહંકાર પ્રધાનતત્ત્વમાંથી હું સાંભળું છું” “હું સુંધું છું” ઇત્યાદિ રૂપ અહંબુદ્ધિ) ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી સાંખ્યોના મતે આ અહંકાર એ વિકારવિશેષ હોવાથી તેનું કર્તૃત્વ પ્રધાનતત્ત્વમાં છે. અને ભાષ્કૃત્વ પુરુષમાં છે. આમ હોવાથી પુરુષ અર્જા અને ભોક્તા છે અને પ્રકૃતિ અને અભોક્તા છે. આ વાતને ધ્યાનમાં રાખીને નીચેની ચર્ચા જાણીએ
સાંખ્ય- અથ શ્રોતાનિત્યાદ્રિ “હું શ્રોતા છું” “હું દ્રષ્ટા છું” ઇત્યાદિ જે પ્રતીતિ (અનુભવ) થાય છે. તે અહંકારાસ્પદ (અહંકારરૂ૫) છે. બદલ્ફારસ્ય ચ વસ્તૃત પ્રથાનમેવ પ્રતીય આવા પ્રકારના અહંકારના ક્ત તરીકે પ્રકૃતિ જ જણાય છે. કારણકે પ્રકૃતિ સત્ત્વ-રજસ્ અને તમસૂની બનેલી હોવાથી વિકારી છે. જે વિકારી તત્ત્વ હોય તેમાંજ આવા પ્રકારનું અહં ઉત્પન્ન થાય. માટે પ્રકૃતિ તે અહંકારની ર્તા છે.
જૈન- તત વીનુભવ પ્રથાનમતું જો અહંકારનું રૃત્વ વિકારરૂપ હોવાથી પ્રકૃતિમાં છે. તો તે કારણથી જ અનુભવતૃ અહંકારનું ભોસ્તૃત્વ પણ પ્રધાનતત્ત્વમાં જ (પ્રકૃતિમાં જ) હો. અર્થાત્ અહંકારના ક્નત્વની જેમ અહંકારનું ભોક્નત્વ પણ પ્રકૃતિમાં જ હો. એટલે કે અહંકારનું કર્તા જેમ પ્રધાનતત્ત્વ (પ્રકૃતિ) છે. તેમ અહંકારનો અનુભવિતા પણ તે જ પ્રધાનતત્ત્વ (પ્રકૃતિ) હો.
દિ તરિંકૂર્વ પ્રતિમતિ તનતે અનુભવિતા એવા પ્રધાનતત્ત્વને અહંકારનો અનુભવ નથી થતો એમ નહીં. પરંતુ થાય છે. કારણકે શાફેરનુ વિતાિિત પ્રતીતે =શબ્દાદિ વિષયોનો હું (પ્રધાનતત્ત્વ) અનુભવિતા (અનુભવ કરનાર=ભોક્તા) છું આવી પ્રતીતિ થાય છે આ બાબતમાં સલજનની સાક્ષી છે. એટલે કે સર્વ માણસોને આ વાત અનુભવસિદ્ધ છે કે ઇન્દ્રિયોના શબ્દાદિ પાંચે વિષયોનો હું (પ્રધાનતત્ત્વ-પ્રકૃતિ) જ અનુભવ કરું છું. માટે અહંકારના ક્નત્વની જેમ અનુભવિતુ પણ પ્રધાનતત્ત્વ (પ્રકૃતિ) જ હો.
સાંખ્ય- પ્રાન્તમનુભવિતુરહર સ્પર્વમિતિ=૩નુભવિતુ: અનુભવ કરનારા એવા પ્રધાનતત્ત્વને અનુભવ થવા વિષયક (ભોıવિષયક) જે અહંકાર છે તે ભ્રાન્ત છે. (ઔપચારિક છે.) તાત્વિક નથી. માટે ભોસ્તૃત્વ વિષયનો અહંકાર ભ્રાન્ત છે.
જૈન- તું કઈ ન પ્રાન્ત તે જ પ્રધાનતત્ત્વમાં ક્નત્વનો અહંકાર પણ કેમ બ્રાન્ત ન કહેવાય ? એટલે કે પ્રધાનતત્ત્વમાં જેમ ભોસ્તૃત્વવિષયક અહંકાર ભ્રાન્ત છે. આમ તમે કહો છો. તેવી જ રીતે તેમાં રહેલો ક્નત્વનો અહંકાર પણ ભ્રાન્ત હોય આવું કેમ ન બને ?
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001268 |
| Book Title | Ratnakaravatarika Part 3 |
| Original Sutra Author | Vadidevsuri |
| Author | Kalyanbodhivijay |
| Publisher | Jain Dharm Prasaran Trust Surat |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Nyay |
| File Size | 9 MB |