Ratnakaravatarika Part 1

SR No.: 001266
Original Sutra Author: Vadidevsuri
Author: Kalyanbodhivijay
Publisher: Jina Dharm Prakashan Trust Surat
Publication Year: 2008
Total Pages: 506
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati & Nyay
File Size: 10 MB

Page 468

અરિહંતભગવંતો જ નિર્દોષ હોવાથી સર્વજ્ઞ છે
૪૦ ૩ સૂત્રાર્થ :- તે સકલપ્રત્યક્ષજ્ઞાન (કેવલજ્ઞાન) વાળા અરિહંત જ હોય છે. કારણ કે તે જ (રાગાદિ) દોષ રહિત હોવાથી. ૨૪
तत् केवलं नित्यमस्यास्तीति नित्ययोगे मतुप्, निष्क्रान्तो दोषेभ्यो रागद्वेषाज्ञानलक्षणेभ्यो निर्दोषस्तद्भावस्तत्त्वं, तस्मात् ।
प्रयोगः अर्हन् सर्वज्ञः, निर्दोषत्वात्, यस्तु नैवं, स नैवं, यथा रथ्यापुरुषः, तथा વાઈ, તમાÇ સર્વજ્ઞ રૂતિ ારકા
અહીં “તવાન” શબ્દમાં ત૬ = તે કેવલજ્ઞાન છે નિત્ય જેને એવા અર્થમાં “નિત્ય સદા તે વાળા” એવા અર્થમાં માત્ર પ્રત્યય તત્ શબ્દથી થયેલ છે. એક વખત કેવલજ્ઞાન થયા પછી તે સદા રહે જ છે. કદાપિ જતું નથી. આના ઉપરથી મોક્ષે ગયેલા જીવો ફરીથી સંસારી કે છઘસ્થ કદાપિ થતા નથી.
દોષોમાંથી જેઓ નિકળી ચુક્યા છે. તે નિર્દોષ કહેવાય છે. દોષોમાં રાગ-દ્વેષ અને અજ્ઞાન આ ત્રણ મુખ્ય દોષો છે. આ ત્રણે દોષો જે આત્મામાંથી ચાલ્યા ગયા છે. તે નિર્દોષ કહેવાય છે. તેવા નિર્દોષવાળા પણું તે નિર્દોષત્વ, તે નિર્દોષત્વ હોવાથી અરિહંતો સર્વજ્ઞ હોય છે. તેનો “અનુમાનપ્રયોગ” આ પ્રમાણે છે -
અરિહંતો (પક્ષ), સર્વજ્ઞ છે. કેવલજ્ઞાનવાળા છે (સાધ્ય), નિર્દોષ હોવાથી (હેતુ), અહીં “અહંન્” શબ્દનો અર્થ વર્ધમાનસ્વામી આદિ તીર્થંકરભગવતો કે જેઓ ચોત્રીસ અતિશયોની સમૃધ્ધિને મર્દ = યોગ્ય છે તે તો વ્યુત્પત્તિ અર્થથી સમજવા જ, પરંતુ ભાવશત્રુઓનો નાશ કરનારા સર્વે, સયોગી કેવલી આદિ ગુણસ્થાનકોમાં વર્તનારા. સામાન્ય કેવલી આદિ પણ નિર્યુતિમિશ્રિત અર્થથી સમજી લેવા. આ અનુમાન પ્રયોગમાં જો કે અન્વયવ્યાપ્તિ થાય છે. જે જે નિર્દોષ હોય છે તે તે સર્વજ્ઞ હોય છે. જેમ કે ઋષભદેવાદિ. પરંતુ ટીકાકારશ્રીએ આ અન્વયવ્યાપ્તિ જણાવી નથી. કારણ કે દષ્ટાનતા તરીકે જે આપીએ તે સામેના પ્રતિવાદીને કેવલજ્ઞાન માન્ય ન હોવાથી દષ્ટાન્ત તરીકે માન્ય બને નહીં, તેથી અન્વય દૃષ્ટાનત ન આપતાં વ્યતિરેક દૃષ્ટાન્ત અને વ્યતિરેક વ્યાપ્તિ સમજાવે છે -
જે આવા નિર્દોષ નથી તે તેવા અર્થાત્ સર્વજ્ઞ નથી. જેમ કે શેરીઓમાં ફરતો રખડતો પુરૂષ. અને અરિહંતો તથા = તેવા છે. એટલે નિર્દોષ છે. માટે અવશ્ય સર્વજ્ઞ જ છે. આવા પ્રકારના અનુમાનપ્રયોગથી સિદ્ધ થાય છે કે કેવલજ્ઞાન પણ છે અને તે કેવલજ્ઞાનવાળા અરિહંતો પણ છે. અને તે અરિહંતો રાગાદિ દોષોથી રહિત છે. માટે નિર્દોષ છે. રા.