________________
સમિતિએ
(૨૦) મનગુપ્તિના ચાર ભેદ છે : ૧. સત્ય અને ગુપ્તિ. ૨. અસત્ય અને ગુપ્તિ.
૩. સત્યામૃષા (મિશ્ર) મનોગુપ્તિ અને ૪. અસત્યા અને અમૃષા (વ્યવહાર) મને ગુપ્તિ.
નોંધ : સત્ય તત્ત્વ તરફ જ મનને વેગ રહે તે સત્યમનગુપ્તિ, અસત્ય વસ્તુ તરફ ઢળે તે અસત્યમને ગુપ્તિ, ઘડીમાં સત્ય ઘડીમાં અસત્ય એ બન્નેની રુચિ જાગે અથવા સત્યમાં થોડું અસત્ય હોય તે બધાંને સત્ય પ્રકારે માની ચિંતવવું તે મિશ્ર અને ગુપ્તિ કહેવાય. અને સાંસારિક શુભાશુભ વ્યવહારમાં મનને વેગ ઢળે તે વ્યવહાર મનોગુપ્તિ કહેવાય. (૨૧) સરંભ, સમારંભ અને આરંભ એ ત્રણે ક્રિયામાં જતા મનને રેકી શુદ્ધ
ક્રિયામાં પ્રવર્તાવવું તે મને ગુપ્તિ છે. માટે સંયમીએ તેવી દૂષિત ક્રિયાઓમાં જતાં મનને રોકી રાખી મનગુપ્તિની સાધના કરવી.
નેધ : સંરંભ, સમારંભ અને આરંભ એ ત્રણે હિંસક ક્રિયા છે. પ્રમાદી જીવાત્માને હિંસાદિ કાર્યના પ્રયત્નનો આવેશ ઉત્પન્ન થાય છે તેને સંરંભ કહેવાય છે. પછી એ કાર્યો માટે સાધનોને એકઠાં કરાય છે તેને સમારંભ કહેવાય છે. અને છેવટે તે કાર્ય પ્રયોગમાં મુકાય છે તેને આરંભ કહેવાય છે. કાર્યના સંકલ્પથી માંડીને તે પૂર્ણ થયા સુધીમાં આ ત્રણ અવસ્થાએ અનુક્રમે થાય છે. (૨૨) વચનગુપ્તિ પણ તે જ ચાર પ્રકારની છે : ૧. સત્યવચનગુપ્તિ ૨. અસત્ય
વચનગુપ્તિ. ૩. સત્યમૃષા (મિશ્ર) વચનગુપ્તિ અને ૪. અસત્ય અને
અમૃષા (વ્યવહાર) વચનગુપ્તિ. (૨૩) સરંભ સમારંભ કે આરંભની ક્રિયા માટે બેલાતાં વચનને ઉપયોગપૂર્વક
સંયમીએ નિવૃત્ત કરી લેવું જોઈએ. (૨૪) હવે કાયગુપ્તિના ભેદો બતાવે છે કે ૧. ઊભા રહેવામાં. ૨. બેસવામાં ૩.
સવામાં. ૪. ખાડ વગેરે ઉલ્લંઘવામાં અને ૫. પાંચે ઈદ્રિયના વ્યાપારમાં : (૨૫) સંરંભ, સમારંભ કે આરંભની ક્રિયા થઈ જતી હોય તે ત્યાં સંયમીએ
કાયાને રેકી લેવી, તેને કાયમુસિ કહેવાય છે.
નોંધ : મન, વચન અને કાયાનું કેવળ આત્મલક્ષી પ્રવર્તન થાય અને બાહ્ય વ્યવહારમાં પણ તે જ સ્મરણ રહે. તેમજ પાપ કાર્યોમાંથી મન, વચન અને કાયા નિવતી જાય; આવી સ્થિતિ થઈ જાય તેને મનગુમિ, વચનગુપ્તિ અને કાયમુર્તિ કહેવાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
