________________
૧૧
“તત્ત્વપ્રતિપત્તિ” નામનો ગુણ પ્રગટ થાય છે. નિરંતર સ્વાધ્યાય અને અભ્યાસના કારણે ધ્યાન જ વધુપ્રિય હોય છે. ધર્મ અનુષ્ઠાનો પ્રત્યે અતિશય આદરમાન હોવાથી તેમાં સ્કૂલના કરવા રૂપ ભાવરોગ અને હિત-મિત આહાર હોવાથી દ્રવ્યરોગ સંભવતા નથી. રોગ દોષનો ત્યાગ હોય છે.
પરાધીનતા એ દુઃખનું અને સ્વાધીનતા એ સુખનું લક્ષણ છે. સંસારનાં તમામ સુખ પૌગલિક સાધનોની અને પૂર્વબદ્ધપુણ્યોદયની પરાધીનતાવાળાં હોવાથી દુઃખ જ છે. અને મુક્તિનું સુખ પુદ્ગલોની અને પૂર્વબદ્ધ કર્મોની પરાધીનતા રહિત કેવળ આત્માને જ સ્વાધીન હોવાથી સુખરૂપ છે. આ આત્મગુણોનું સુખ અનુભવમાત્રથી જ સમજાય તેવું છે. જેમ શહેરવાસીનું ભૌતિક સુખ ગ્રામ્યજન જાણતો નથી. તેમ જ્ઞાનાદિગુણોની રમણતા રૂપ ધ્યાનનું સુખ અનુભવ વિના જાણી શકાતું નથી.
આ દૃષ્ટિમાં અસંગક્રિયા(નિરાલંબનાનુષ્ઠાન) આવે છે. આ અવસ્થાને જ અન્ય અન્ય દર્શનકારો વિસભાગસંતતિ, શાન્તવાહિતા શિવમાર્ગ અને ધ્રુવનામ આદિ કહે છે.
આ દૃષ્ટિ સાતમા આઠમા આદિ ગુણઠાણે આવે છે.
(૮) પરાષ્ટિ - આ છેલ્લી દૃષ્ટિ છે. આત્માની અત્યન્ત નિર્મળદશા અહીં પ્રગટ થાય છે. ક્ષપકશ્રેણી, કેવળજ્ઞાનાદિ ગુણો, ક્ષાયિકભાવ અને અયોગી ગુણસ્થાનક આ દૃષ્ટિમાં આવે છે. ચંદ્રમાની ચાંદની જેવો શીતળ પવિત્ર અને જગતના જીવોને આલ્હાદકારી નિર્મળબોધ અહીં પ્રગટે છે. લયોપશમભાવ ત્યજીને ક્ષાયિકભાવ પ્રગટ થાય છે. આપ સ્વભાવમાં જ વર્તે છે. મિત્રા દૃષ્ટિથી સામાન્ય અને સ્થિરા દૃષ્ટિથી સવિશેષ જે ધર્મ પ્રવૃત્તિ પ્રારંભેલી તે અહીં પૂર્ણ(સમાપ્ત) થાય છે. ધર્મ કરવાના આશયથી હવે પ્રવૃત્તિ હોતી નથી. પરંતુ સહજભાવે જ આપસ્વભાવમાં પ્રવર્તન હોય છે. મોહનીયાદિનો ઉદય ન હોવાથી નિરતિચાર પ્રવૃત્તિ હોય છે. પર્વત ઉપર ચઢેલાને જેમ ચઢવાની ક્રિયા કરવાની હોતી નથી તેમ અહીં જે કાર્ય-કર્તવ્ય હતું તે સમાપ્ત થવાથી કૃતકૃત્ય બને છે. કંઈ કરવાનું બાકી નથી.
ચંદન જેમ સ્વાભાવિક સુગંધી છે તેમ અહીં સ્વાભાવિકપણે જ ક્ષમા આદિ ગુણો હોય છે. ધર્મક્રિયામાં પણ આસંગ (આસક્તિ) દોષ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
