________________
ર૫૯
અપેક્ષા રાખીને કે ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂરી થયા પહેલાં પણ અચક્ષુદર્શન હોય? તે પહેલી અપેક્ષાએ તે બરાબર ચૌદ જીવભેદ ઘટી શકે છે. પણ ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂરી થયા પહેલાં પણ અચક્ષુદર્શન હોય એમ શ્રી જયસેમસૂરિજીના ટબામાં કહેલ છે. અને ત્યાં સિદ્ધાંત અનુસાર જણાવેલ છે કે વિગ્રહગતિ અને કાશ્મણ યોગમાં અવધિદર્શન રહિત જીવોને અચક્ષુદર્શન હોય છે. તો અહીં એક પ્રશ્ન થાય છે કે ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પહેલાં દ્રવ્ય ઇન્દ્રિય હોતી નથી, તો એ અવસ્થામાં અચકુદર્શન કેવી રીતે હોય? આ પ્રશ્નનો જવાબ બે રીતે આપીશકાય છે.
(૧) દ્રવ્યેન્દ્રિય હોવા છતાં દ્રવ્ય અને ભાવ એમ ઉભય ઈન્દ્રિય જન્ય ઉપયોગ અથવા દ્રષ્યિના અભાવમાં કેવલ ભાવેન્દ્રિયજન્ય ઉપયોગ. આ અપેક્ષાએ ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂરી થયા પહેલાં પણ બીજા પ્રકારનો ઉપયોગ હોય છે. (૨) ચક્ષુદર્શનાવરણીય કર્મના ક્ષયપશમરૂપ અચકુદર્શન ઈન્દ્રય-પર્યાપ્ત પૂરી થયા પહેલાં હોય છે. તે શક્તિરૂપે હોય છે. પણ ઉપયોગરૂપે નહીં, કારણ કે પ્રાચીન ચતુર્થ કર્મ ગ્રંથની ૪૬ મી ગાથાની ટીકામાં કહ્યું છે કે :
त्रयाणामप्यचक्षुर्दर्शनं तस्यानाहारकावस्थायामपिलब्धिमाश्रित्याभ्युपगमात्.
પ્રશ્ન :-ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પહેલાં જેમ શકિતરૂપે અચક્ષુદર્શન માન્યું તેમ ચક્ષુદર્શન કેમ માનતા નથી? : જવાબ –ચક્ષુદર્શન આંખરૂપી વિશેષ ઈન્દ્રિય–જન્ય-દર્શન છે. આવું દર્શન ત્યારે જ માની શકાય કે જ્યારે દ્રવ્ય નેત્ર હોય. માટેજ ચક્ષુદર્શન ઈન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂરી થયા પછી જ માનેલ છે, જ્યારે અચકુદર્શન એ કોઈ ઈન્દ્રિયજન્ય દર્શન નથી, પણ ચા સિવાયની કઈ પણ ઇન્દ્રિયજન્ય ઉપયોગી છે. માટે તે શકિતરૂપે અથવા દ્રવ્ય ઈન્દ્રિય
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
