________________
૮
)
પ્રથમ અધ્યાય દેશપરિક્ષેપી એટલે વિશેષગ્રાહી. પ્રત્યેક વસ્તુ સામાન્ય અને વિશેષ એમ ઉભયસ્વરૂપ છે. જેમકે ઘટ. માટીની દષ્ટિએ ઘટ વિશેષ છે. કારણ કે માટીની અનેક વસ્તુઓ બને છે. માટીની દરેક વસ્તુમાં માટી રહેલી છે માટે માટી સામાન્ય અને તેમાંથી બનેલી દરેક વસ્તુ વિશેષ છે. આથી માટીની અપેક્ષાએ ઘટ વિશેષ રૂપે છે. ઘટના પણ અનેક પ્રકારે હોય છે. જુદા જુદા પ્રકારના ઘટની અપેક્ષાએ ઘટ એ સામાન્ય છે અને જુદા જુદા પ્રકારના ઘટ વિશેષ છે. આમ દરેક વસ્તુ અપેક્ષાભેદથી સામાન્ય વિશેષ સ્વરૂપ છે.
નિગમનય સામાન્ય વિશેષ ઉભયને અવલંબે છે. પણ તેને આધાર કરૂઢિ છે. નૈગમનય લેકરૂઢિ પ્રમાણે ક્યારેક સામાન્યને અવલંબે છે તે ક્યારેક વિશેષને અવલંબે છે. જેમકે, ભારતમાં અમદાવાદની અમુક પળમાં અમુક નંબરના ઘરમાં રહેતા ચંદ્રકાંતને જ્યારે જ્યારે અન્ય અજાણ વ્યક્તિ
તમે ક્યાં રહે છે ?” એ પ્રશ્ન પૂછે છે ત્યારે ત્યારે તે એક સરખે ઉત્તર નથી આપતે, કિન્તુ ભિન્ન ભિન્ન ઉત્તર આપે છે. જ્યારે તે અમેરિકામાં હોય ત્યારે જે કોઈ તેને “તમે
ક્યાં રહે છે ?” એમ પૂછે તે તે કહે કે “હું ભારતમાં રહું છું.” જ્યારે તે ભારતમાં મહારાષ્ટ્ર આદિ દેશમાં હેય ત્યારે તે “હું ગુજરાતમાં રહું છું” એમ ઉત્તર આપે છે. કયારેક તે “અમદાવાદમાં રહું છું” એમ ઉત્તર આપે છે.
ક્યારેક “ અમુક પોળમાં અમુક નંબરના ઘરમાં રહું છું” એમ ઉત્તર આપે છે. અહીં પ્રશ્ન એક જ છે. તેના જવાબ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
