________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનો રાસ
ઢાળ-૯ : ગાથા-૧૮
૪૩૯ નિજ પર પર્યાયઈ એકદા, બહુસંબંધઈ બહુ રૂપ રે | ઉત્પત્તિ નાશ ઈમ સંભવઈ, નિયમઈ તિહાં દ્રવ્ય સ્વરૂપ રે /
- જિનવાણી પ્રાણી સાંભળો ! ૯-૧૮ | ગાથાર્થ– પોતાના પર્યાયથી અને પરના પર્યાયથી એક જ કાળે જુદી જુદી જાતના ઘણા સંબંધોએ કરીને બહુ પ્રકારે આ પ્રમાણે ઉત્પાદ અને નાશ સંભવે છે. તથા ત્યાં ધ્રૌવ્ય સ્વરૂપ પણ નિયમો છે જ. || ૯-૧૮ ||
- ટબો- ઈમ-નિજપર્યાયઈ જીવ-પુગલનઈ, તથા પરપર્યાયઈ આકાશ ધર્માસ્તિકાય અધર્માસ્તિકાય એ ૩ દ્રવ્યનઈ, એકકાલઈ ઘણાઈ સંબંધઈ- બહુ પ્રકાર ઉત્પત્તિ-નાશ સંભવઈ, જેટલા સ્વ-પર પર્યાય, તેટલા ઉત્પત્તિ નાશ હોઈ તે વતી, તિહાં ધ્રૌવ્ય સ્વરૂપ તેટલા નિરધાર છઈ. પૂર્વાપરપર્યાયાનુગતાધારાંશ તાવન્માત્ર હોઈ, તે વતી. મંત્ર सम्मतिगाथा
एगसमयम्मि एगदवियस्स, बहुआ वि होंति उप्पाया. ઉપાયમાં વિમા, ૩િ ૩યામો નિયમ છે રૂ-૪૨ ૧-૧૮
વિવેચન- આ સંસારમાં જીવ-પુગલ-ધર્મ-અધર્મ અને આકાશ આમ પાંચ દ્રવ્યો પરમાર્થથી છે. અને કાલ એ ઔપચારિક દ્રવ્ય છે. આ છએ દ્રવ્યોમાં પ્રતિસમયે ઉત્પાદ-વ્યય-અને ધ્રૌવ્ય છે એટલું જ નહીં પરંતુ અનેક રીતે તે ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્ય સંભવે છે. તે સમજાવે છે.
इम-निजपर्यायई जीवपुद्गलनइं, तथा परपर्यायई आकाश, धर्मास्तिकाय, अधर्मास्तिकाय ए त्रण द्रव्यनइं, एककालई, घणाई संबंधइं- बहु प्रकार उत्पत्ति नाश संभवइ.
જીવ અને પુદ્ગલ આ બે દ્રવ્યો વ્યવહારનયથી પરિણામી છે. એટલે કે અન્ય અન્ય દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવના સંબંધથી આ બને દ્રવ્યો તેવા તેવા ભાવે પરિણામ પામે છે. જેમ કે મનુષ્ય મરીને પશુ થાય તો દેહ જ માત્ર બદલાય છે એમ નહીં. પરંતુ જીવદ્રવ્ય પણ મનુષ્યપણામાં અનાજનું ભોજન કરનારો હતો, વ્યક્તવાચાવાળો હતો, વિવેકપૂર્વકના મલમૂત્રકરવાવાળો હતો, તે બધું બદલાઈને તૃણભક્ષી, અવ્યક્તવાણીવાળો, અવિવેકયુક્ત મળમૂત્ર કરવાવાળો થાય છે તેથી જીવ પણ તે ભાવે પરિણામ પામ્યો છે. એ જ રીતે તે
