________________
...[૧૮]... ગણાયાં. સ્થાનાંગ (સૂ) ૭૧), નંદી (સૂ૦ ૮૦) અને અનુયોગ (સૂ૦ ૫)ને આધારે કહી શકાય છે કે અંગબાહ્યમાં આવશ્યક અને આવશ્યક વ્યતિરિક્ત એવા વિભાગો પણ કરવામાં આવ્યા છે. અનુયોગદ્વારની વિશેષતા એ છે કે તેમાં વિભાગ આ પ્રમાણે છે :
અંગ
અંગબાહ્ય
કાલિક
ઉત્કાલિક
આવશ્યક
આવશ્યક વ્યતિરિક્ત
પણુ નદી વગેરેમાં તે ભેદ આ પ્રમાણે છે :
શ્રુત
અંગ
અંગબાહ્ય
આવશ્યક -
આવકવ્યતિરિક્ત
કાલિક
ઉત્કાલિક આમ બનવાનું કારણ એ જણાય છે કે અનુયોગમાં આવશ્યકની વ્યાખ્યા પ્રસ્તુત હતી એટલે કાલિક-ઉત્કાલિક ભેદો પ્રથમ બતાવી આવશ્યક ઉત્કાલિકાંતર્ગત હતું તે બતાવ્યું; જ્યારે નંદીમાં તો કોઈ વિશેષ શાસ્ત્ર પ્રસ્તુત ન હતું પણ આગમના ભેદો પ્રસ્તુત હતા તેથી કાલિક-ઉત્કાલિકને છેલું સ્થાન મળ્યું. પણ આધુનિક કાળે તાંબર સંપ્રદાયમાં આગમોનો વિભાગ જુદી જ રીતે પ્રચલિત છે તે આ પ્રમાણે
૧. અંગ, ૨. ઉપાંગ, ૩. છેદ, ૪. મૂળ, ૫. પ્રકીર્ણક, ૬. ચૂલિકા.
જૈન શ્રતને આ પ્રમાણે વિભક્ત કરવાની પદ્ધતિ ક્યારથી શરૂ થઈ હશે એ કહેવું તો કઠણ છે, પણ તે કેવી પ્રક્રિયામાંથી પસાર થઈ હશે એ વિષે થોડું ક૯૫નાથી કહી શકાય એમ છે. આગમોના અંગ અને અંગબાહ્ય આ વિભાગ લાંબા કાળ સુધી ચાલ્યા હશે, પણ મધ્યકાળમાં આગમોને વિભક્ત કરવાની પદ્ધતિમાં ભેદ પડ્યો. એ પદ્ધતિ કયારથી શરૂ થઈ એ કહેવું તો મુશ્કેલ છે. પણ બારમી શતાબ્દી આસપાસ તો એ પદ્ધતિ શરૂ થઈ ગઈ હશે જ એમ લાગે છે. કારણ કે ધનેશ્વરના શિષ્ય શ્રીચંદ્ર સુખબોધા સમાચારીમાં અંગ અને તત્સંબંધી ઉપાંગોનો નિર્દેશ કર્યો છે.
૨૧. આના વિશેષ વિવરણમાં જુઓ-જન સાહિત્યકા બહદ ઇતિહાસ પ્રસ્તાવના પૃ૦ ૩૬; પ્રકાશક પાર્શ્વનાથ
લવાશ્રમ શોધ સંસ્થાન, વારાણસી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
