Page Text
________________
પ્રશમરતિ વિવેચન સહિત ભૂમિઓમાં કાંઈ ચાંદા સૂરજ ઊગતા નથી. તેઓનાં આયુષ્ય આ મત્ય લેકને હિસાબે ગણાય છે. જ્યોતિષ, તારા, ચંદ્ર કે સૂર્ય સર્વ પૃથ્વી ઉપર આઠસે જે જનની અંદર આવેલા છે અને દેવ તથા નારકનાં આયુષ્ય પણ એને જ આધારે ગણાય છે. દિવસરાત્રિની ગણતરી મનુષ્યલકને આધારે સર્વત્ર થાય છે. -
લોકવ્યાપિ–ધર્મદ્રવ્ય, અધર્મદ્રવ્ય, પુદ્ગલ દ્રવ્ય અને જીવદ્રવ્ય એ ચાર લેકવ્યાપી છે, આ લેકની અંદર જ છે, તેની બહારના અલકમાં તે વ્યાપતા નથી. તે એકજીવ–છ દ્રવ્યમાં એક જીવદ્રવ્ય એવું છે કે એની વ્યક્તિઓમાંની પ્રત્યેક આખા લેકવ્યાપી થવાની શક્તિ ધરાવે છે. કેવળજ્ઞાની કેવલિસમુદૂછાત કરે ત્યારે પ્રત્યેક કાકાશના પ્રદેશે આત્માના પ્રદેશને મૂકે છે, તે વખતે તે લેકવ્યાપી થતું હોવાથી પ્રત્યેક જીવને લેકવ્યાપી કહેવામાં આવેલ છે. આ એની શક્તિ છે પણ તે વાત તે કેવલિસમુદુઘાત જ્યારે કરે ત્યારે જ થાય છે. એ વખતે એ આખા લેકમાં વ્યાપી જાય છે. સર્વવ્યાપી કેણ કયારે થાય તે સમજવા જેવું છે. એક આત્મા પણ સર્વ–આખા લેકને વ્યાપક થઈ શકે છે, આ તેની શક્તિ છે, તેને તે તરીકે સમજવી. (૨૧૩) છ દ્રવ્ય સબંધી વધારે માહિતી–
धर्माधर्माकाशान्येकैकमतः परं त्रिकमनन्तम् ।
कालं विनाऽस्तिकाया जीवमृते चाप्यकर्तृणि ॥२१४॥ અથ—ધર્મદ્રવ્ય, અધર્મદ્રવ્ય અને આકાશદ્રવ્ય વ્યક્તિશ એક એક છે, પણ બાકીનાં ત્રણ વ્યક્તિશઃ અનંત છે. કાલ વગરના પાંચે (ધર્મ, અધમ, આકાશ, પુગળ અને જીવ એ પાંચે) અસ્તિકાય છે અને જીવ વગરના બાકીના પાંચે (ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, પુગલ અને કાળ) અકર્તા છે. (૨૧૪) - વિવરણ–એકૈક–અહીં જીવ અને અજીવના છ દ્રવ્યની કેટલીક ખાસિયત બતાવે છે, તે સમજવા લાયક હોવાથી ધારી લેવી. છ દ્રવ્ય ઉપર ગણ્યા, તે પૈકી ધર્મદ્રવ્ય અધર્મદ્રવ્ય અને આકાશદ્રવ્ય એક એક છે. એક એટલે એક જ. આખી દુનિયાની અંદર ગતિમાં સહાય કરનાર ધર્મદ્રવ્ય અને સ્થિતિમાં સહાય કરનાર અધર્મદ્રવ્ય એક જ છે. તેવી જ રીતે જગ્યા આપનાર આકાશદ્રવ્ય પણ એક છે, એના સમજવા માટે લેકાકાશ અને અલકાકાશ એવા ભેદ પાડવામાં આવ્યા છે, પણ લેકનું આકાશ અને અલેકનું આકાશ એક અને એકસરખું જ છે. એમાં કઈ ભેદ કે પ્રકાર નથી. અને કાળદ્રવ્ય, પુદ્ગલદ્રવ્ય અને છેવદ્રવ્ય અનંત છે. એ ત્રણે બે અનંત છે.
- અસ્તિકાય–જ્યાં પ્રદેશને સમૂહ થતું હોય ત્યાં અસ્તિકાય કહેવાય. એ રીતે - ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, પુગળાસ્તિકાય અને જીવાસ્તિકાય કહેવાય,
* (*1૪)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001043 |
| Book Title | Prashamrati Prakaran |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Motichand Girdharlal Kapadia |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1986 |
| Total Pages | 749 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Ethics, & Principle |
| File Size | 16 MB |