________________
૪૫૮ ૦ શ્રી શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ-સૂત્રપ્રબોધટીકા-૧
સિદ્ધાંતોને સમજવા જેટલી પટુ છે, તે મેધા ગણાય છે.
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે મેધાનો બીજો અર્થ મર્યાદાવર્તીપણું કર્યો છે. ‘અથવા મેધયા મર્યાદ્રાતિતયા' અને તેનું વિશેષ સ્પષ્ટીકરણ કરતાં જણાવ્યું છે કે ‘નાસમસત્વેન-અસમંજસપણાથી નહિ.’ તાત્પર્ય કે જે કાર્ય ગમે તેમ ન કરતાં વ્યવસ્થિત રીતે કરવામાં આવે તે મેધાપૂર્વક થયું ગણાય. આ. ચૂ.માં જણાવ્યું છે કે કેટલાક આચાર્યો ‘મેધા’નો અર્થ ‘તદ્રુળજ્ઞાનમ્' એટલે તેના ગુણનું વિશેષજ્ઞાન એવો કરે છે, તો કેટલાક આચાર્યો તેનો અર્થ ‘આસાતળાવિરહિતો તઘ્ને ય મળે તિો કૃતિ' એટલે આશાતનાથી રહિત અને તેથી માર્ગસ્થિત એવો કરે છે.'
fU-[ધૃત્ય]-કૃતિપૂર્વક, ચિત્તની સ્વસ્થતાથી.
ધૃતિ-મનઃપ્રણિધાન, મનની વ્યાકુલતા રહિત સ્થિતિ, ચિત્તની સ્વસ્થતા. આ. ચૂ.માં કહ્યું છે કે તિી મોમુદ્દિાળ, ન તુ રામાનીતિ આતો-કૃતિ એટલે મનનું સુપ્રણિધાન (સારી રીતે એકાગ્ર થવાપણું), નહિ કે રાગ, દ્વેષ વગેરેથી આકુલ થવાપણું.' શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે યોગશાસ્ત્રની સ્વોપન્નવૃત્તિમાં જણાવ્યું છે કે ‘મૃત્યા મન:સમાધિનક્ષળયા, ન રાદ્વેષાઘાતતયા-કૃતિ વડે એટલે મનની સમાધિ (સ્વસ્થતા) વડે, નહિ કે રાગદ્વેષ વગેરેની આકુલતા વડે.' સંઘાચાર વૃત્તિમાં જણાવ્યું છે કે ‘નૃત્યા મનસ્વાર્થ્યન, મન:સમાધિવિશેષિત-પ્રીત્યેત્વર્થ:-કૃતિ વડે એટલે મનની સ્વસ્થતા વડે. અર્થાત્ મનની સમાધિ(સમાધાન)થી વિશેષતા પામેલી પ્રીતિ વડે.’
ધારળાÇ-[ધારવા]-ધારણાપૂર્વક, ગુણની અવિસ્મૃતિથી.
ધારા- અવિસ્મૃતિ, અવિસ્મરણ. લ. વિ.માં કહ્યું છે કે ‘ધારાઅધિવૃતવશ્ર્વવિસ્મૃતિઃ-ધારણા એટલે અધિકૃત વસ્તુની અવિસ્મૃતિ.' શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે યોગશાસ્ત્રની સ્વોપક્ષવૃત્તિમાં કહ્યું છે કે “ર્વ ધારળયા અદંશુવિસ્મરળરૂપયા, ન તુ ત‰ન્યતયા-ધારણા વડે એટલે અર્હદ્ગુણના અવિસ્મરણ વડે, નહિ કે તેની શૂન્યતા વડે.'
અનુખેન્નાદ્[અનુપ્રેક્ષ]-અનુપ્રેક્ષાપૂર્વક, અનુચિંતનથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
