Book Title: Yugdharm Banne ka Adhikari Kaun
Author(s): Bansidhar Pandit
Publisher: Z_Bansidhar_Pandit_Abhinandan_Granth_012047.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211776/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugadharma bananekA adhikArI kauna? arvAcIna yugake isa dvitIya mahAyuddhame mAnava-jagata kAphI utpIDita huA hai / bamoM, ur3anabamoM aura aNubamoMke dvArA nirIha aura niraparAdha janatAse AbAda aneka zahara barbAda kara diye gaye haiM, bahutase choTe-choTe deza parasparake zatra bar3e dezoMke bIcameM par3a jAneke kAraNa cakkoke do pAToMke bIca meM par3e hue anAjake dAnoMkI taraha pisa gaye hai, yuddharata dezoMke lAkhoM manuSya yuddhake maidAnameM mAre gaye haiM aura bhArata jaise kRSipradhAna dezameM bhArata sarakArakI gaira javAbadArIpUrNa avyavasthAke kAraNa argha koTike karIba manuSya akAlake udarameM samA gaye haiN| yadyapi Aja yuddha samApta ho gayA hai, parantu usakI chAyA Aja bhI maujUda hai| vijita rASTra vijetA rASTroMkA badalA lenekI bhAvanAke zikAra ho rahe haiM, unheM (vijita rASTroMko) kucala diyA gayA hai, paratantra banA liyA gayA hai aura abhI bhI damanakI cakkImeM pIsA jA rahA hai| yuddhAparAdhiyoMkI sUcImeM Aye hue yA to svayaM AtmaghAta kara rahe haiM yA phira unheM kAnUnI nyAyake AdhArapara golIse ur3AyA jA rahA hai / bahutase dezoMmeM zAsanakI bAgaDora samhAlane vAlI pArTI apane hI dezavAsiyoMko nyAyakA DhoMga raca-raca kara khatma kara rahI hai aura bar3e-bar3e rASTroMke sAmrAjyavAdake zikAra hae deza yuddhakAlameM kiye gaye bAyadoMke AdhArapara svatantra honeke liye chaTapaTA rahe haiM, unakA hara tarahase damana kiyA jA rahA hai| isa yuddha meM jina logoMke kuTumbIjanoMkA vinAza ho gayA hai aura jinheM jabardasta Arthika kSati uThAnI par3I hai una logoMko to isakI yAda karake jiMdagI bhara ronA hI hai| parantu yuddhakI samAptise saMpUrNa mAnavajAtimeM vahI purAnA zAMtikA jIvana prApta karanekI jo AzA udita ho gayI thI usakI pUttike AsAra najara nahIM A rahe haiM / yuddhake daramyAna jina kAnUnI kaThinAiyoMkA use sAmanA karanA par3a rahA thA ve kaThinAiyA~ Aja bhI maujUda haiM, maeNhagAI, cora bAjAra aura ghUsakhorIse choTese lekara bar3e taka hajAroM, lAkhoM aura karor3oM takakI daulata kamAne vAle loga, jinake saubhAgyase hI mAnoM yuddhakI bhaTTI dhadhaka uThI thI, Anandavibhora hote hue Aja bhI apanI AdatoMse bAja nahIM Aye haiN| isake atirikta bekArIkI samasyA bhI pratyeka dezameM dhIre-dhIre ghara karatI jA rahI hai| ina saba bAtoMke pariNAmasvarUpa duniyAke isa chorase usa chora taka mAnavajAtiko eka hI cAha hai aura eka hI AvAja hai ki aise upAya kiye jAne cAhiye ki bhaviSyameM kabhI bhI yuddhakA maukA AnekI sambhAvanA jAtI rhe| parantu duniyA~kI bar3I-bar3I tAkatoMkI sAmrAjya-lipsA, vijita rASTroMkA damana aura ApasameM vartI jAnevAlI dAva-peMcakI avizvAsapUrNa nItiko dekhate hue yaha kahanA kaThina hai ki nikaTabhaviSyameM hI yuddhakA maukA nahIM A sakatA hai| vAstavameM sampUrNa mAnava jAti aba isa kismake amAnavIya yuddhoMmeM yadi nahIM pha~sanA cAhatI hai to ise yuddhako protsAhana denevAlI svArthapUrNa dUSita manovRttiyoM aura pravRttiyoMko chor3akara dhArmikatAkI ora kadama bar3hAnekA prayatna karanA hogaa| vijita rASTra vijetA rASTroM dvArA balapUrvaka dabA liye jA~ya, isakI apekSA vijita rASTroMke prati sahRdayatA aura premakA vyavahAra karanekI jarUrata hai tAki vijetA rASTra sampUrNa mAnavajAtike prati sahRdayatA aura premakA vyavahAra karanA sIkha jAyeM, zaktise yuddhako dabAyA to jA sakatA hai parantu usake bIjoMko samUla naSTa nahIM kiyA jA sakatA hai / pahalA mahAyuddha zaktise hI to dabAyA gayA thaa| jisase alpakAlameM hI hameM usase bhI bhayaMkara dUsarA yuddha dekhanA par3A hai / dhArmikatAke AdhArapara kAyama kI gayI zAnti Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 / sAhitya aura itihAsa : 45 hI sthAyitvako prApta ho sakatI hai| parantu dharma kyA ? yaha bhI eka vicAraNIya prazna hai / vizvake raMga-maMcapara dharmake nAmapara hindu, jaina, bauddha, pArasI, sikha, muslima aura IsAI Adi bahatase dharma apane-apane bhedoM aura prabhedoM sahita dekhane meM A rahe haiN| kyA ina sabhIko dharma mAna liyA jAya yA inameMse kisI ekako dharma nAmase pukArA jA sakatA hai ? athavA inameMse koI bhI dharma, dharma nAmakA adhikArI nahIM ho sakatA hai ? dharmatattvake sahI arthako samajhane kI isaliye jarUrata hai ki ullikhita tathA kathita dharmoM ke jariye saMpUrNa mAnavajAti aneka aniSTakara vargoMmeM vibhakta ho gayI hai aura mAnavajAtike ye varga apane-apane tathAkathita dharmako dUsare tathA kathita dharmokI apekSA na kevala adhika mahattva hI denA cAhate haiM balki apane tathAkathita dharmako hI dharma aura dUsare tathAkathita dharmoMko adharma kahane meM bhI inheM saMkoca nahIM hotA hai / aura Azcarya yaha hai ki ina tathAkathita dharmoM meM se pratyeka dharmako mAnane vAle ina aneka vargoMne dhArmikatAko eka nizcita dAyaremeM bAMdha rakhA hai| hindu dharmako mAnane vAlA hindUvarga yajJa, havana Adi vaidika kriyAkANDa aura gaMgA Adi nadiyoMmeM snAna Adiko hI dharma mAnatA hai, sAdhuoMkA jaTA bar3hAnA, paMcAgni tapa karanA aura bhaMga, gA~jA Adi mAdaka vastuoMkA sevana karanA Adiko bhI vaha dharmameM zumAra karatA hai / jainadharmako mAnanevAlA jaina varga jaimadharmake prasAraka tIrthaMkaroMkI pUjA vaMdanA aura dhyAna karanA purANokA hI svAdhyAya karanA aura unameM upadiSTa vrata AdikA anuSThAna karanA Adiko hI dharma mAnatA hai| bauddha, sikha aura pArasI Adi dharmoko mAnanevAle bauddha, sikha aura pArasI Adi varga apane-apane niyata kriyAkANDoMko hI dharma samajhate haiM, muslima dharmakA upAsaka musalamAnavarga masajidameM jAkara samAja par3hanA Adiko dharma mAnatA hai aura dUsare dharma vAloMko kAphira samajhakara takalIpha denA Adi bAtoMko bhI dharmakI koTimeM zumAra karanekA sAhasa karatA hai tathA IsAI dharmakA dhAraka IsAI bhAI girajAmeM jAnA aura apane dharma guru (pAdarI)kA upadeza sunanA Adi bAtoMkI hI dharma mAnatA hai| ukta pratyeka varga apanI-apanI ukta dhArmikatAmeM kabhI bhI apUrNatA, sadoSatA aura nirarthakatAkA anubhava nahIM karatA hai| isa prakAra ukta pratyeka varga jahA~ apane tathAkathita dharmako dharma aura usako mAnanevAlI mAnavasamaSTiko dharmAtmA mAnatA hai vahA~ vaha apane isa kathita dharmako rASTra-dharma aura yahA~ taka ki vizva dharma kahanekA duHsAhasa bhI karatA hai / jahA~ taka maiM soca sakA hU~ usase isa pariNAmapara pahu~cA hU~ ki ukta tathAkathita dharmoM meM koI bhI dharma, dharma nahIM hai kyoMki dharma eka hI ho sakatA hai, do nahIM, aura adhika bhI nhiiN| dharmakA pratipakSI yadi koI ho sakatA hai to vaha adharma hI hogA, dharma-dharmameM pratipakSitA kabhI bhI sambhava nahIM mAnI jA sakatI hai| duniyA~ke kisI bhI chorapara jAyA-jAya, dharma ke pracAra aura raMga-rUpameM koI bhI bheda najara nahIM AyegA aura yadi bheda najara AtA hai to use dharma samajhanA hI bhUla hai / isa prakAra dharma jisa taraha sArvatrika hai usI taraha vaha zAzvata bhI hai, usakI yugadharmatA aparivartanIya hai, vaha hamezA yugadharmake rUpameM eka-sA prakAzamAna hotA rahatA hai| pratyeka manuSya apane sImita buddhibalase dharma aura adharmakA vizleSaNa sahajameM hI kara sakatA hai / isake liye baDe-bar3e granthoMko TaTolane va parizramake sAtha unakA adhyayana aura manana karanekI jarUrata nahIM hai aura na bar3e-bar3e vidvAnoMkI zaraNa lenA bhI isake liye Avazyaka hai / apane antaHkaraNameM krodha, duSTa vicAra, ahaMkAra, chala-kapaTapUrNa bhAvanA. dInatA aura lobhavRttiko sthAna na denA tathA saralatA, namratA aura Atma gauravake sAtha-sAtha prANimAtrake prati prema, dayA aura sahAnabhati Adi sadabhAvanAoMko jAgrata karanA dharma hai aura apanI vAcanika aura kAyika bAhya pravRttiyoMmeM ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura aparigrahavRttiko mAnavatAke dharAtalapara yathAyogya sthAna dete hae samatA aura paropakArako sthAna denA bhI dharma hai| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 : sarasvatI-varavaputra paM0 baMzIdhara vyAkara gAcArya abhinandana-prantha isa dharmako na to kSetrIya aura kAlika kisI bhI maryAdAmeM bAMdhA jA sakatA hai aura na Upara batalAyI gayI hindU, jaina bauddha, sikha, pArasI, musalamAna aura isAI Adi kisI khAsa samaSTise hI isakA tAlluka hai| yaha dharma hiMdU Adi kisI bhI samaSTike kisI bhI vyaktikA dharma ho sakatA hai| isa dharmakI prAptimeM brAhmaNa aura bhaMgI, puruSa aura strI vidvAna aura mUrkha, amIra aura garIbakA bheda kahIMpara bhI kabhI bhI bAdhaka nahIM ho sakatA hai aura isakI upayogitA kahIM bhI, kabhI bhI. kaisI bhI hAlata kyoM na ho. mAnavasamAjake liye banI huI hai| hama dekhate haiM ki ullikhita tathAkathita dharmoke AdhArapara apaneko dhArmika samajhanevAlI kisI bhI samaSTimeM sAmUhikarUpase yaha dharma nahIM pAyA jAtA hai| pratyeka samAjameM svArthakA poSaNa sarvopari hai aura isake liye chala-kapaTa, beImAnI, asatyatAkA vyavahAra aura bhAI-bhAI tathA pitA-putrake lar3AI-jhagar3e to jIvanake anivArya aMga bana gaye haiN| ina sabake vidyamAna rahate hue bhI manuSya kevala manuSya banA rahatA hai balki vaha dharmAtmA bhI banA rahatA hai| aura to kyA, corabAjAra aura ghusakhorI jaise rAkSasI kRtya karanevAle tathA ucita-anucita tarIkoM dvArA nirdayatApUrvaka vyApakarUpase mAnavasamaSTikA saMhAra karanevAle yuddhoMke pravartaka aura saMcAlaka loga bhI apaneko dharmAtmA hI mAnate haiM / hama pUchate haiM ki isa vizvayuddhako kyA eka hI dharmake mAnanevAloMke bIcakA yuddha nahIM kahA jA sakatA hai aura Aja kaunasI tathAkathita dhArmika samAja garvake sAtha isa bAtakA dAvA kara sakatI hai ki usake andara corabAjAra aura ghUsakhorI jaise rAkSasI kRtya karanevAle vyakti adhikAdhikarUpameM maujUda nahIM haiM ? tAtparya yaha hai ki dhArmikatAke AdhArapara nirmita hindU, jaina, bauddha, sikha, pArasI, musalamAna aura IsAI Adi sabhI samaSTiyoMmeM jaba na kevala adharma hI balki manuSyatAkA bhI abhAva maujada hai to unheM dhArmika samaSTi aura unakI usa dhArmikatAko dharma nAmase kaise pukArA jA sakatA hai ? lekina isa silasile meM yahA~para eka aura prazna upasthita ho jAtA hai ki jaba ullikhita tathAkathita dharma dharma nahIM hai to kyA ve saba adharma haiM ? aura yadi ve saba adharma haiM to unheM kaise naSTa kiyA jA sakatA hai ? isa viSayameM merI mAnyatA hai ki ullikhita tathAkathita dharma yadi dharma nahIM haiM to ve sarvathA adharma bhI nahIM haiM / parantu isa sabake pariSkRta rUpoMko dharma-prAptike upAyoMke rUpameM svIkAra kiyA jAnA cAhiye aura isake pariSkRtarUpoMko maiM hindU saMskRti, jaina saMskRti, bauddha saMskRti, sikha saMskRti, pArasI saMskRti, muslima saMskRti aura IsAI saMskRti Adi nAma denA upayukta samajhatA haiN| pratyeka saMskRtiko do bhAgoMmeM vibhakta kiyA jA sakatA hai-eka tattvajJAna aura dUsarA AcAra / ina donoM vibhAgoMse sajI huI saMskRtiko maiM dharma na mAnakara ullikhita dharmakI prAptikA sAdhana mAnatA huuN| merA to yaha nizcita vicAra hai ki saMskRtiko dharmakA sAdhana na mAnakara use hI dharma mAna lenese pratyeka saMskRtike andara DhoMga, kaI kismake anarthakArI vikAra aura rUr3hivAdako prazraya milA hai tathA manuSya meM ahaMkAra, pakSapAta, haTa aura parasra vidveSa tathA ghRNAko adhika-se-adhika protsAhana milA hai| apane dharmako aura apaneko saccA aura ImAnadAra tathA dUsaroMke dharmoko aura dUsaroMko mithyA aura beImAna samajhanekI jo pravRtti mAnavaprakRtimeM pAyI jAtI hai usakA AdhAra bhI dharmakI sAdhanabhUta saMskRtiko hI dharma mAna lenekI hamArI mAnyatA hai| yadi hama isa mAnyatAko chor3a deM aura saMskRtiko dharmaprAptikA sAdhana samajhakara usake jariye apane jIvanako dhArmika jIvana banAnekA prayatna karane laga jAyeM, to nizcita hI vartamAna pratyeka saMskRtike andarase DhoMga, anarthakArI vikAra aura rUr3hivAdakA khAtmA ho jAyagA tathA kisI bhI saMskRtiko apanAnevAlA manuSya Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 / sAhitya aura itihAsa : 47 ahaMkAra, pakSapAta, haTha aura paraspara-vidveSa tathA ghRNAkA zikAra na ho skegaa| pratyeka manuSyake andarase apane dharmako aura apaneko saccA aura ImAnadAra tathA dUsaroMke dharmoko aura dUsaroMko mithyA aura beImAna samajhanekI pravRtti uTha jaaygii| tAtparya yaha hai ki pratyeka prANI apane aihika jIvana meM bhI sukhase hI rahanA cAhatA hai| manuSya cUMki ka prANI hai arthAt usakA jIvana pazuoM jaisA Atmanirbhara na hokara, prAyaH sAmAjika sahayogapara hI nirbhara hai / isaliye saMbaddha mAnavasamaSTikA aihika jIvana jabataka sukhI nahIM ho jAtA hai tabataka saMvaddha mAnavavyaktikA bhI aihika jIvana sukhI nahIM ho sakatA hai| saMbaddha mAnavasamaSTikA aihika jIvana sukhapUrNa bane, isake liye mAnavavyaktike jIvana meM Upara batalAI gayI ataraMga aura bAhya dhArmikatAko lAnekI jarUrata hai| mAnavajIvana meM ukta dhArmikatAko lAneke liye hI bhinna-bhinna mahApuruSoMne apane-apane samayameM Upara batalAyI gayI hindU, jaina Adi bhinna-bhinna saMskRtiyoM ko janma diyA hai arthAta vartamAnameM hindU, jaina, bauddha, sikha, pArasI, maslima aura IsAI Adi jitanI saMskRtiyAM pAyI jAtI haiM ina sabakA uddezya una-una saMskRtiyoMke upAsaka manuSyoMko pUrvokta prakArase dhArmika banAnA hI hai / lekina saMskRtiko hI dharma mAna lenese jaba kevala bhinna-bhinna saMskRtikI upAsanA mAtrase manuSya dharmAtmA mAnA jA sakatA hai to use apane jIvana meM ukta dhArmikatAke lAnekI AvazyakatA hI nahIM raha gayI hai| isIkA yaha pariNAma hai ki eka ora to pratyeka saMskRti DhoMga, kaI kismake anarthakArI vikAra aura rUr3hivAdase paripUrNa hote hue bhI ina vikAroMko naSTa karanekI ora usake upAsakoMkA yathAyogya dhyAna nahIM jA rahA hai aura dUsarI ora apaneko dharmAtmA tathA saccI aura sarvahitakArI saMskRtikI upAsaka samaSTikA aMga mAnate hue bhI unameM (pratyeka saMskRtike upAsaka vyaktiyoMmeM) mAnavatAko kucalane vAlI svArthapUrNa asImita durAkAMkSAe~ aura duSpravRttiyA~ ve-roka-Toka bar3hatI hI jA rahI haiN| isaliye Aja sabase bar3I AvazyakatA isa bAtakI hai ki pratyeka saMskRtiko upAsaka samaSTi aura usa samaSTikA aMgabhUta pratyeka vyakti apanI-apanI saMskRtiko dharma na mAnakara dharmakA sAdhana samajhane laga jAya / isakA yaha pariNAma hogA ki pratyeka saMskRtike upAsaka samAja aura isakA aMgabhUta vyakti apaneko dharmAtmA aura apanI saMskRtiko saccI aura upayogI siddha karaneke liye apane jIvana meM pUrvokta prakArakI dhArmikatAko lAnekA hI prayatna karane lagegA aura jisa samAjakA lakSya isa ora na hogA usakI saMskRti nizcita hI kevala itihAsake patroMmeM raha jaaygii| merI mAnyatAke anusAra vartamAna sabhI saMskRtiyA~ mAnavasamAjake liye upayogI haiM / parantu jaina saMskRtiko maiM upayogI honeke sAtha-sAtha adhika-se-adhika vaijJAnika bhI mAnatA hai| usakA tattvajJAna aura usakA AcAra adhika-se-adhika vAstavikatAko liye hae hai| isaliye dUsarI saMskRtiyoMkI apekSA jaina saMskRti adhika sthAyI aura adhika vyApaka banAyI jA sakatI hai| yadi isa vizvayuddha ke daurAnameM jaina samAja apanI manovRttikA saMtulana banAye rakhatA aura dUsare sAmAjoMke sAtha vyApArameM corabAjArako sthAna nahIM detA to jaina saMskRti nizcita hI apane lAyaka sthAnapara khar3I dikhAI detI / yaha jaina saMskRtikA utthAna cAhane vAloMke liye asIma duHkhakA viSaya hai aura sampUrNa jaina samAjake liye lajjAkA viSaya hai ki vyApArI jaina samAjane jaina saMskRtiko Aja isa rUpameM kalaMkita kiyA hai| kyA yaha AzA karanA ucita na hogA ki jaina saMskRtiko yugakA dharma (saMskRti) banAne ke liye jaina samAja hI pahale apaneko yugakA samAja banAyegA /