Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyasanamukta ho jIvana paramapUjya vyAkhyAnavAcaspati zrImadvijayayatIndrasUrIzvarajI mahArAja ziSya jyotiSAcArya jyotiSasamrAziromaNi munijayaprabhavijaya zramaNa.... Aja ke isa bhautika cakAcaudha vAle yuga meM bahusaMkhyaka vyasana kA artha kaSTa hotA hai| yaha saMskRtazabda hai| yaha pravRttijanya vyakti kisI na kisI vyasana se : grasta haiN| kucha vyasana Aja hai| arthAt, jisa pravRtti se kaSTa hotA hai, usa pravRtti ko vyasana eka phaizana kA rUpa meM le cuke haiN| jaba vyasanagrasta vyaktiyoM kahA jAtA hai| yahA~ eka prazna utpanna hotA hai| vaha yaha ki yadi kA dhyAna ina vyasanoM ke duSpariNAmoM kI ora AkarSita kiyA koI vyakti yaha kahe ki use madirApAna se kaSTa nahIM AnaMda jAtA hai, to ve apratyakSa rUpa se unheM svIkAra to kara lete haiM, milatA hai, isalie madirApAna usake lie vyasana nahIM hai, to kyA kintu vyasana tyAgane ke lie tatparatA pradarzita nahIM karate haiN| yaha satya mAna liyA jAegA? nahIM, kadApi nhiiN| kAraNa yaha hai Aja kI naI pIr3hI to prAyaH vyasanAdhIna hotI jA rahI hai| use ki madirApAna kA tAtkAlika pariNAma usa vyakti ke lie vyasanoM se dUra rakhane ke prayAsa bhI nirarthaka siddha hote jA rahe haiN| AnaMdadAyaka bhale hI ho, kintu aMtima pariNAma hara dazA meM vyasanoM ke bhayAvaha duSpariNAma sAmane A rahe haiN| phira bhI kaSTaprada hI rahane vAlA hai| ataH madirApAna vyasana hai| vyasana eka samAja va sarakAra unakI ora se udAsIna haiN| hama yahA~ vyasana prakAra kA viSavRkSa hai, jo manuSya ke jIvana ko zanaiH-zanaiH naSTa zabda kA upayoga kara rahe haiM, kintu yaha vyasana kyA hai? isako karatA hai| usake parivAra kI sukha-zAMti ko barbAda karatA hai| samajhanA Avazyaka hai| ise samajhane ke lie vyasana kA artha yahA~ eka bAta aura kahanA ucita pratIta hotI hai| vaha yaha ki aura usake prakAroM kI vivecanA Avazyaka pratIta hotI hai| vahI burAI vyakti ko apanI ora zIghratA se AkarSita karatI hai| hama yahA~ prastuta kara rahe haiM vyakti usakI ora AkRSTa hokara use apanAne lagatA hai| phira vyasana ke saMbaMdha meM kisI yazasvI kavi ne likhA hai dhIre-dhIre vaha usameM DUba jAtA hai| usase bAhara nikala pAnA usake lie kaThina ho jAtA hai| vaisare yaha kahate hue bhI hama sunate vyasanasya mRtyozca vyasanaM kssttmucyte| haiM ki kyA kareM Adata par3a gaI hai aba chUTatI hI nahIM hai| kintu vyasanyadho'dho vrajati svaryAtyavyasanI mt:|| vyakti yaha bhUla jAtA hai ki Adata bhI usane hI DAlI hai| yadi _tAtparya yaha hai ki mRtyu aura vyasana ina donoM meM se vyasana vyakti dRDha saMkalpa kara le to Adata meM parivartana karanA koI adhika hAniprada hai| kyoMki mRtyu eka bAra hI kaSTa detI hai, para baDA kArya nahIM hai| jo apanI Adata meM parivartana nahIM kara pAte vyasanI vyakti jIvana bhara kaSTa pAtA hai aura marane ke pazcAt bhI haiM. unameM Atmabala kI kamI rahatI hai| jo vyakti vyasanoM ke vaha naraka Adi meM vibhinna prakAra ke kaSToM kA upabhoga karatA hai| duSpariNAmoM se paricita rahate hue bhI yadi unakA parityAga nahIM jabaki avyasanI jIte jI bhI yahA~ para sukha ke sAgara para tairatA hai karate haiM. unakA sAmAjika jIvana prAyaH naSTa ho jAtA hai aura aura marane ke pazcAta svarga ke raMgIna sukhoM kA upabhoga karatA hai| pratiSThA samApta ho jAtI hai| pArivArika jIvana saMgharSamaya ho vyasana kA artha - koI bhI vyakti janmajAta vyasanI nahIM jAtA hai, ata: jahA~ taka ho sake vyasanoM se bacanA hI caahie| hotaa| vyasana to eka Adata hai, jo saMgati meM rahane para par3atI hai| vyasana ke prakAra - vyasanoM ko saMkhyA kI sImA meM bA~dha pAnA jo jaise vAtAvaraNa aura vyaktiyoM kI saMgati meM rahegA usake sarala nahIM hai| kAraNa ki pratyeka vaha Adata jo parivAra meM saMgharSa anurUpa hI usakA jIvana, usakI Adata bana jaaegii| kiMcit ko janma detI hai. samAja meM pratiSThA ko Thesa paha~cAtI hai. vyasana hI koI aisA vyakti milegA jo kAjala kI koTharI meM rahakara kI zreNI meM AtI hai| phira bhI vidvAnoM ne vyasana meM bheda, prakAra bhI bedAga nikala aae| jaba vyasana ke artha para Ate haiM to batAe haiN| vaidika graMthoM meM aThAraha prakAra ke vyasana batAte hae andidroidniwandwimitaniwomsiwandwindowondinbiwiroad-6 59Horridorironioritoroorieirdmivincibridnidiadride D:\GYANMAMAKHANDS.PM5
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ -yatIndrasUri smAraka grantha - Adhunika sandarbha meM jainadharma - kahA gayA hai ke bAda bhI ye roga ThIka nahIM ho pAte haiN| vyakti ko apane daza kAmasamutthAni tathA'STau kodhajAni c| sAmane apanI mRtyu dikhAI detI hai| taba vaha pazcAttApa karatA hai| vyasanAni durantAni yatnena privrjyet|| aura usa ghar3I ko kosatA hai jaba usane vyasana prAraMbha kiyA, mRgayA'kSo divAsvapnaH parivAdaH striyo mdH| . kintu aba pachatAe hota kyA jaba cir3iyA cuga gaI khet| samaya tIrthatrikaM vRthA'Tya ca kAmajo dazako gnnH|| rahate AdamI ko ceta jAnA caahie| pahalI bAta to yaha ki use paizUnyaM sAhasaM drohe iirssyaa'suuyaarthduussnnm| kisI vyasana meM par3anA hI nahIM cAhie aura yadi kisI kAraNavaza vAgdaNDajaM ca pArUSyaM krodhajo'pi gnnossttkH|| use koI vyasana laga gayA hai to tatkAla use mukta hone kA aThAraha vyasana meM dasa vyasana kAmaja hai aura ATha vyasana prayAsa karanA caahie| kintu vyakti aisA na karate hue usameM aura kodhaja haiN| jo isa prakAra hai adhika DUbatA calA jAtA hai| usakI A~kha to taba khalatI hai dasa kAmaja vyasana - (1) mugayA, (2) akSa (jaA). (3) jaba use apane patana kA garta dikhAI detA hai| aba hama jina sAta dina kA zayana, (4) paranindA, (5) parastrI sevana, (6) mada, vyasanoM kA nAmollekha Upara kara cuke haiM, unake viSaya meM (7) nRtya sabhA, (8) gIta sabhA, (9) vAdya kI mahaphila aura saMkSipta rUpa meM vicAra kreNge| (10) vyartha bhttknaa| juA - juA kA janma kaise huA? yaha kahanA to kaThina hai ATha krodhaja vyasana - (1) cugalI khAnA, (2) ati sAhasa kintu anumAna yaha lagAyA jA kintu anumAna yaha lagAyA jA sakatA hai ki binA kisI zrama karanA, (3) droha karanA, (4) IrSyA, (5) asayA. (6) artha ke sampatti prApta karane kI lAlasA se isakA janma huA hogaa| doSa, (7) vANI se daNDa aura kaThora vacana athavA manoraMjana ke lie khele jAne vAle kisI khela ke mAdhyama se isakI utpatti huI hogii| kucha bhI ho, yaha eka aisA vyasana hai __isa saMbaMdha meM jaina sAhitya kA AloDana karate haiM to pAte ki jise bhI eka bAra isakI Adata yA yoM kaheM lata laga jAtI haiM ki jainAcArya mukhya rUpa se sAta prakAra ke vyasana batAte haiN| hai vaha isameM aura adhika DUbatA calA jAtA hai| hArane ke bAda yathA bhI vyakti dA~va para dA~va lagAtA calA jAtA hai| apanA saba kucha dyUtaM ca mAMsaM ca surA ca vezyA pApaddhi caurya prdaarsevaa| kho jAne ke pazcAt vaha ciMtAgrasta ho jAtA hai| RNa lekara bhI etAni saptavyasanAni loke ghorAtighoraM narakaM nynti| jue para dA~va lagAtA hai| usakI AzA mRga marIcikA hI siddha sAta vyasana isa prakAra haiM hotI hai| dhana prApta karane kI lAlasA meM vaha dA~va para dA~va (1) juA, (2) mAMsAhAra, (3) madyapAna, (4) vezyAgamana, lagAkara apane Apako barbAda kara letA hai| (5) zikAra, (6) corI aura (7) para striigmn| yadi hama hamAre RSimuniyoM ne jue ko tyAjya mAnA hai| tabhI to sakSmatA se vicAra kareM to jitane bhI vyasana haiM, ve sabhI ina sAta Rgveda meM kahA gayA hai- akSarmA divyH| (10.34.13) vyasanoM meM A jAte haiN| sUtrakRtAMga sUtra 9/10 meM caupar3a athavA zataraMja ke rUpa meM ___ vartamAna yuga meM kucha navIna pravRttiyAM pAI jAtI haiN| jaise juA khelanA manA kiyA gayA hai| jae ko lobha kA bAlaka bhI azlIla sAhitya par3hanA, azlIla calacitra dekhanA, tambAkU kahA gayA hai aura yaha kahA gayA hai ki yaha phijUlakharcI kA sevana, guTakhe ke rUpa meM yA bIr3I, sigareTa ke rUpa meM, vibhinna mAtA-pitA hai| juA kisI bhI rUpa meM khelA jAve, vaha asAdhya prakAra ke guTakhoM kA sevana aadi| ye saba bhI vyasanoM kI bhA~ti roga hai| yadi itihAsa ke pRSTha palaTeMge to hameM jJAta ho jAegA ki hI hAniprada hai| prAraMbha meM to vyasana sAmAnya se lagate haiM, kintu juA prAcIna kAla meM bhI pracalita thA aura na kevala sAmAnya Age calakara ye ugra rUpa dhAraNa kara lete haiN| vyakti ko inakI jana patana ke garta meM samA cuke haiN| mahAbhArata kA udAharaNa hamAre burAI usa samaya dikhAI detI hai, jaba vaha kaiMsara athavA vyasana / sAmane hai| yudhiSThira ne aMdhA hokara apanI patnI draupadI taka ko janya kisI bhayaMkara roga se grasta ho jAtA hai aura upacAra karAne dA~va para lagA diyA thaa| isase adhika vyakti kA patana aura aartrtrtrtrtrtrtrN 6. Har v ard D:\GYANMAMAKHANDS.PM5
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yatIndrasUri smAraka grantha - Adhunika sandarbha meM jainadharma - kyA ho sakatA hai| jue ke kAraNa rAjA nala aura damayaMtI kI jo sthAnAMga sUtra meM bhI mAMsAhArI ko narakagAmI batAyA gayA durgati huI vaha kisI se chipI huI nahIM hai| prAcIna kAla meM eka hai| isI prakAra AcArya manu ke anusAra-mAMsa kA artha hI hai, mithyA dhAraNA yaha thI ki yadi koI juA khelane ke lie jisakA maiM mAMsa khA rahA hUM vaha agale janma meM mujhe khaaegaa| yadi AhvAna karatA hai to use ThukarAnA nahIM cAhie varan usakA mAMsa ko mAM aura sa rUpa meM likhe to usakA artha hotA hai mujhe nimaMtraNa svIkAra kara juA khelanA caahie| khaaegaa| AcArya manu kA kathana isa prakAra haivartamAna samaya meM jue kA pracalana aneka rUpoM meM hai| mAMsabhakSayitA'mutra, tasya maaNsmihaajhyhm| adhikArI varga klaboM meM juA khelate haiN| dhanADhya apane tarIke ra etanmAMsasya mAMsatvaM pravadanti mniissinnH|mnusmRti 5-55 // se khelate haiM aura garIba apane tarIke se| kahane kA tAtparya yaha hai kaI loga mAMsAhAra meM adhika pauSTaka tattvoM kI bAta kara ki jaise-jaise sabhyatA aura saMskRti kA vikAsa ho rahA hai, isako khAne kA samarthana karate haiM, kintu yaha unakI mithyA vaise-vaise isa vyasana kA bhI vikAsa ho rahA hai| vyakti svayaM hI dhAraNA hai vartamAna anusaMdhAnoM se yaha nizcita ho gayA hai ki apane vinAza ke dvAra khola rahA hai| isa viSaya para aura bhI bahata mAMsAhAra se adhika pauSTika tattva zAkAhArI bhojana meM hai| sAtha kucha likhA jA sakatA hai, kintu yahAM itanA hI kahanA paryApta hI yaha bhI tathya sAmane AyA hai ki mAMsAhArI bhojana se aneka hogA ki samajhadArI isI meM hai ki jue ko apanAyA hI nahIM asAdhya roga bhI utpanna hote haiM isalie yaha sahaja hI kahA jA jaae| isa vyasana se dUra hI rahanA ucita hai| sakatA hai ki mAMsAhAra dhArmika dRSTi se to tyAjya hai hI, vaijJAnika (2) mAMsAhAra - mahAbhArata meM kahA gayA hai ki mAMsa na per3a para dRSTi se bhI isakA sevana sadaiva hAniprada hai| isalie mAMsAhAra kabhI bhI nahIM karanA caahiye| mAMsAhAra sAmAjika naitika, dhArmika lagatA hai aura na bhUmi meM utpanna hotA hai| yaha prANijanya hai, isalie tyAjya hai| vAstavikatA to yaha hai ki yaha bhI eka / Arthika vaijJAnika Adi sabhI dRSTi se anupayukta hai aura svAsthya vyasana hI hai| eka bAra jisa vyakti ko isakI cATa laga jAtI kI dRSTi se bhI upayukta nahIM hai| hai, vaha isake pIche-pIche lagA rahatA hai| vyakti yaha bhUla jAtA hai (3) madyapAna- zarAba kyA hai? sar3A huA pAnI, jisa padArtha se ki binA hiMsA kie, kisI prANI ke prANa lie mAMsa upalabdha zarAba arthAt madirA banAyI jAtI hai use pahale sar3AyA jAtA hai| nahIM ho sktaa| AcArya manu ke zabdoM meM jIvoM kI hiMsA ke usake pazcAt madirA banatI hai isameM hiMsA bhI hai, madyapAna eka binA mAMsa upalabdha nahIM hotA aura jIvoM kA vadha kabhI svarga aisA vyasana hai| jo vyakti kI viveka buddhi ko naSTa kara detA hai| pradAna nahIM karatA jisa padArtha ke sevana se vyakti kI mAnasika sthiti meM parivartana nA'kRtvA prANinAM hiMsA, mAMsamutpadyate kvcit| AtA hai, vaha madyapAna ke aMtargata AtA hai| isa dRSTi se isake na ca prANivadhaH svargyastasmAnmAMsaM vivrjyet||48|| aneka rUpa ho sakate haiN| hama yahA~ una sabakA varNana nahIM kreNge| samutpattiM ca mAMsasya badhabandhau ca dehinaam| madyapAna se zarIra to naSTa hotA hI hai, madyapAna karane vAle kA dhana prasamIkSya nivarteta sarvamAMsasya bhkssnnaat||49|| bhI barabAda hotA hai aura ghara kA caina bhI barabAda hotA hai| isake jaba jIva ke vadha ke binA mAMsa prApta nahIM ho sakatA to viSaya meM kahA gayA hai ki madirA kA prathama ghUTa mAnava kA mUrkha phira isakA tyAga karanA hI ucita hai| kAraNa ki hiMsAjanya banAtI hai, dvitIya cUMTa pAgala banAtI hai, tRtIya cUMTa se vaha dAnava samasta pApa bhI lagate haiM, jo hiMsA karatA hai, use svarga mila nahIM kI taraha kArya karane lagatA hai aura cauthI bUMTa se vaha murde kI sktaa| hiMsaka kI durgati hI hotI hai| AcArya hemacaMdra ne hiMsA bhA~ti bhUmi para lur3haka par3atA hai madirA pAna karane vAle vAlA ke phala batAte hue likhA hai ki paMgapana koDhIpana. lalA Adi vyakti samajhatA hai ki vaha madirA pI rahA hai| kintu vAstavikatA hiMsA ke hI phala haiM isake viparIta yaha hai ki madirA vyakti ko pItI hai| jaba vyakti paMgu-kuSThi-kuNitvAdi dRSTavA hiMsAphalaM sudhiiH| madirApAna kA AdI ho jAtA hai to vaha dhIre-dhIre aneka rogoM se nirAgastra sajantUnAM hiMsAM sNklptstjet|| yogazAstra 2/19 // grasta ho jAtA hai aura aMta meM mRtyu bhI prApta ho sakatI hai isa artha meM madirA dhImA viSa bhI hai| amodeodidroidiwordwordwordwordwordworrordirado- 61160mirroriabbrdwordromowordrowomdivoritorionirombord D:IGYANMAMALKHAND8.PM5
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yatIndrasUrismAraka grantha - Adhunika sandarbha meM jainadharmaaneka vyakti yaha kahate hai ki madirA to TaoNnika hai, vivekaH saMyamo jJAnaM, satyaM zaucaM dayA kssmaa| isase zArIrika thakAna miTatI hai| sustI dUra hotI hai aura custI madyAt pralIyate sarvaM tRNyAM vhniknnaadiv|| AtI hai, kintu yaha unakI mithyA dhAraNA hai| madirA pAna karane yoga zAstra 3/16 vAle vyakti kI zArIrika zakti ghaTa jAtI hai aura vaha zIghra hI tAtparya yaha hai ki Aga kI nanhIM sI cinagArI vizAlakAya thaka bhI jAtA hai| madirA pAna se peTa kI jJAnavAhI aura kriyAvAhI ghAsa ke Dhera ko naSTa kara detI hai| vaise hI madirApAna se viveka, nADiyA~ nizceSTa ho jAtI hai, jisase bhUkha kA bhAna nahIM rhtaa| saMyama, jJAna, satya, zauca, kSamA Adi sabhI sadagaNa naSTa ho jAte haiN| lAbha kI apekSA hAni hotI hai| pAcana saMsthAna vikRta ho jAtA hai (4) vezyAgamana- ciMtanakAroM ne vezyAgamana ko kupathAgAmI nazA utarane ke pazcAt zarIra kA aMga aMga zithila ho jAtA hai, vyasana kI saMjJA dI hai| yaha eka aisA camakIlA, lubhAvanA aura isalie madyapAna tyAjya hai|. kisI bhI sthiti meM ucita nahIM AkarSaka vyasana hai, jo jIvana ko na kevala niMdanIya banAtA hai, kahA jA sktaa| AcArya haribhadra ne madyapAna ke solaha doSa isa varan barabAda bhI kara detA hai| vezyA apane zikAra ko phaMsAne ke prakAra batAye haiM lie kapaTa vyavahAra karatI hai| apanI nirlajja bhAva bhaMgimA se (1) zarIra vidrUpa honA (2) zarIra meM vividha roga utpanna honA use apane jAla meM pha~sAtI hai, vaha itanA apanatva pradarzita (3) parivAra meM tiraskRta honA (4) samaya para kArya karane kI karatI hai ki vezyAgAmI yaha samajha letA hai ki vaha usake prati kSamatA na honA (5) antarmAnasa meM dveSa utpanna honA (6) jJAna parNa rUpa se samarpita hai| pariNAmasvarUpa vezyAgAmI apanA tantuo~ kA dhuMdhalA ho jAnA, (7) smRti kA lopa ho jAnA (8) sarvasva arthAta yauvana bala svAsthya dhana Adi saba kucha usa para baddhi bhraSTa honA (9) sajjanoM se saMparka samApta ho jAnA (10) laTA detA hai aura usakI A~kha to jaba khalatI hai taba vezyAgAmI vANI meM kaThoratA AnA (11) nIca kulotpanna vyaktiyoM se kI jeba khAlI ho jAtI hai aura vezyA use datkAra kara apane koThe saMparka (12) kulahInatA, (13) zakti hrAsa (14) dharma, (15) se nikAla detI hai, eka vezyA vezyAgAmI ko dara dara kA bhikhArI artha6 kAma ina tInoM kA nAza honaa| ___ banA detI hai| zArIrika dRSTi se bhI vaha itanA kSINa ho cukA hotA hai mahAkavi kAlidAsa ne jaba eka madirA vikretA se pachA ki kucha kara sakane kA sAmarthya usameM zeSa nahIM rahatA hai| ki usake pAtra meM kyA hai to usane uttara diyA ki usake pAtra meM bhartahari ne vezyA ke saMbaMdha meM likhA haiATha durguNa haiN| (1) mastI, (2) pAgalapana, (3) kalaha (4) vezyA'sau madanajvAlA ruupendhnsmekssitaao| dhRSTatA (5) buddhi kA nAza (6) saccAI aura yogyatA se ghRNA kAmibhiryatra hUyante yauvAnAci dhanAni c|| (7) khuzI kA nAza aura (8) naraka kA maarg| isakA tAtparya yaha hai ki vezyA kAmAgni kI jvAlA hai, uparyukta durguNoM se sahaja hI anumAna lagAyA jA sakatA hai| jo sadA rUpa-IMdhana se susajjita rahatI hai| isa rUpa IMdhana se / ki madyapAna kitanA hAniprada hai| kisI manovaijJAnika ne likhA sajI huI vezyA kAmAgni jvAlA meM sabhI ke yauvana dhana Adi hai ki madirApAna se asaMtuSTa vyakti sukha prApta karane kA prayAsa bhasma kara detI hai| karatA hai, nirutsAhI vyakti sAhasa, Dhulamula manovRttivAlA Atma vezyA Arthika aura zArIrika zoSaNa karane vAlI jItI vizvAsa aura isI prakAra udAsa vyakti sukha kI khoja karatA hai, jAgatI pratimA hai vaha samAja kA kor3ha hai, mAnavatA kA abhizApa kintu sabako isake viparIta vinAza milatA hai| hai, samAja ke mAthe para kalaMka kA kAlA TIkA hai| samasta nArI isa prakAra yaha kahA jA sakatA hai ki madyapAna kisI bhI jAti kI lAMchana hai| zAstroM meM nArI kA gaurava garimA kA citraNa sthiti meM hitakara nahIM hai| isakA sevana vinAza ke atirikta karate hue jina mahAna rUpoM meM citrita kiyA gayA hai, vaizyA nArI kucha bhI nahIM de sakatA hai, isalie kabhI bhI kisI bhI sthiti meM hote hue bhI nArI ke una rUpoM ke viparIta rUpa prastuta karane isakA upayoga nahIM karanA caahiye| kAraNa yaha bhI hai ki AcArya vAlI hai| sadagaNoM ke sthAna para avagaNoM kI khAna hai| lajjA ko hemacaMdra ne bhI likhA hai| DIGYANMAMAKHANDS.PMS
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yatIndrasUri smAraka grantha - Adhunika sandarbha meM jainadharma nArI kA AbhUSaNa kahA gayA hai, kintu vezyA kA isa AbhUSaNa __pApadvadho tnumdvdhojjhitghRnn| putre'pi dussttaashyH| se koI saMbaMdha nahIM hai, vaha nirlajja hai| vezyA ke saMbaMdha meM isakA tAtparya yaha hai ki jisa bhI vyakti ko zikAra kA kathAsaritsAgara meM ThIka hI kahA gayA hai ki vezyAoM se sneha vyasana laga jAtA hai ki vaha mAnava prANIvadha karane meM dayA ko kI icchA karanA bAlU se tela nikAlane ke samAna hai| tijAMjali dekara hRdaya ko kaThora banA detA hai| vaha apane putra ke kaH prAjJo vAMchitasnehaM vezyASu sikatAsu c| prati bhI dayA nahIM rakha paataa| vezyA kAmAMdha vyaktiyoM ko apane jAla meM phaMsAtI hai| AcArya vasunandI ne kahA haikAmAMdha vyakti ke saMbaMdha meM kahA gayA hai ki kaue ko rAta meM mahamajjasasevI pAvaDa pAvaM cireNa jaM ghorN|| dikhAyI nahIM detaa| camagAdar3a ko dina meM dikhAyI nahIM detA, taM eyadiNe puriso lahei paarddhirmnnenn|. shraavkaacaar|| kintu kAmAMdha ko na dina meM dikhAyI detA hai ora na rAta meN| aise kAmAMdha vyakti vezyA ke caMgula meM pha~sakara apanA sarvasva naSTa kahane kA tAtparya yaha hai ki madhu madya mAMsa kA dIrghakAla taka sevana karane vAlA jitane mahAna pApa kA saMcaya karatA hai, kara dete haiN| itanA hI nahIM vezyAe~ aneka prakAra kI gupta vyAdhiyoM se bhI grasita rahatI hai, jisake kAraNa jo bhI vyakti utane sabhI pApoM ko zikArI eka dina meM zikAra khelakara saMcita unake saMparka meM AtA hai, vaha bhI ina vyAdhiyoM kA zikAra ho kara letA hai| isa kathana se sahaja hI anumAna lagAyA jA sakatA jAtA hai aura phira jIvana paryanta duHkha bhogatA rahatA hai, vezyA to hai ki zikAra kitanA bhayaMkara vyasana hai| yahAM eka bAta aura zarIra kI saudAgara hotI hai| vaha dhana ke badale apanA tana becatI sahaja hI kahI jA sakatI hai ki jo vyakti anya prANiyoM ke hai| isalie vezyAgamana ko durvyasana mAnA gayA hai| phira Ajakala prANoM kA haraNa karatA hai usake jIvana meM AnaMda kA koI sthAna eDsa nAmaka eka nayA roga bhI utpanna ho gayA hai| yaha roga nahIM hai| arthAt use AnaMda upalabdha nahIM hotA hai| isake sAtha hI eka anya bAta yaha bhI hai ki zikArI zikAra karane ke lie yaunAcAra ke kAraNa hotA hai, isakA abhI taka koI upacAra nahIM nikalA hai, isalie isa ghAtaka roga se bacane ke lie bhI vezyA / aneka kaThinAiyoM meM pha~sa jAtA hai| use vana-vana bhaTakanA par3atA kA parityAga kara denA caahiye| isa vyasana se sadaiva hI bacane kaa| hai, kaI bAra mArga bhUla kara ghaMToM bhUkhA-pyAsA vana meM idhara se udhara prayAsa karanA caahiye| bhaTakatA rahatA hai, aura kabhI kabhI jinakA kA vaha zikAra karane ke lie jAtA hai, svayaM unakA zikAra bhI bana jAtA hai| (5) zikAra- zikAra arthAt AkheTa / apane manoraMjana athavA anya hiMsaka jIvana use apanA lakSya banA lete haiN| vanoM prayojana ke lie kisI prANI kA AkheTa karanA, zikAra karanA meM zikAra ke lie bhaTakate hae aneka prakAra ke kaSTa bhI sahana zikAra hai| yaha manuSya ke jaMgalIpana kA pratIka hai| jaina graMthoM meM karane paDate hai| ise pAparddhi ke kahA gayA hai ki jisakA tAtparya hai pApa ke dvArA zikAra karanA kisI bhI sthiti meM nyAya saMgata nahIM hai| prApta vRddhi| isa vartamAna bhautikavAdI yuga meM aMga zrRMgAra, phaizana, vilAsitA zikAra karanA vIratA kA nahIM kAyaratA kA pratIka hai, ke lie nirIha pazu pakSiyoM kA vadha karanA kadApi ucita nahIM krUratA kA dyotaMka hai| zikAra meM zikArI apane Apako chipAkara / kahA jA sktaa| usa samasta sAmagrI para pratibaMdha laganA cAhiye, pazu para apane astra-zastra kA prahAra kara use mAratA hai| isa isa jisameM nirIha prANiyoM ke prANoM kA haraNa kiyA jAtA hai| zikAra / prakAra chipakara prahAra karanA kAyaratA kI nizAnA hai| yadi pazu 1 pazu ke pApAcAra se bacanA caahiye|. pApa se bacakara apane ApakA palaTakara zikArI para AkramaNa kara de to zikArI ko prANoM kA jIvana sukhamaya banAne kA prayAsa karanA caahiye| saMkaTa utpanna ho jAtA hai| zikArI ke pAsa dharma nAma kI koI cIja nahIM hotii| vaha to pApa se apanI Aya prApta karatA hai| (6) corI- kisI vastu athavA dhana ko usake svAmI se zikArI ke saMbaMdha meM karpUra prakaraNa meM kahA gayA hai pUche binA le lenA corI haiN| yoM yadi sakSma paribhASA kI jAye to __kaI bAtoM kA udAharaNa ke lie yadi hama apanA kArya nahIM karate rsaarsaagrrrrrrmodi aa ro o ms DIGYANMAMAKHAND8.PM5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ -yatIndrasUrismAraka grantha - Adhunika sandarbha meM jainadharma haiM to kAmacora kara nahIM dete haiM, to Taiksacora ho jAte haiM, bhagavAna kisI se chipakara athavA svAmI kI dRSTi bacAkara vastu mahAvIra ne kahA hai le lenA channa corI hai / jaise sunAra dekhate dekhate svarNa rajata curA adinnamannesu ya No ghejjaa| suutrkRtaaNg| 10/2 letA hai vaha najara corI hai| Upara se ThaganA, jhUThA vijJApana karane dhana kamAnA ThagI corI hai| tAlA gA~Tha Adi kholakara vastu yA isakA tAtparya yaha hai ki binA dI huI kisI bhI vastu ko dhana le jAnA udghATaka corI kahalAtI hai| kisI ko DarA dhamakA grahaNa na kro| bhagavAna kA to yaha bhI kahanA hai ki dA~ta kuredane kara use lUTe lenA balAt, corI hai| kisI para AkramaNa karake, ke lie eka tinakA bhI na lo| usake ghara yA dukAna meM praveza kara dhana sampatti le jAnA ghAtaka dantasohaNamAissa adattassa vivjjNnn| uttarAdhyayana 19/28 corI kahalAtI hai| Ajakala ye sabhI prakAra kI coriyA~ khUba ho kI sabhI samorIkA nizA rahI hai, balki aMtima tIna prakAra kI coriyoM kA to bolabAlA hai| hI kiyA hai| prazna yaha upasthita hotA hai ki vyakti corI kyoM inake atirikta vartamAna yuga meM kucha sabhya prakAra kI karatA hai| pahalI bAta to yaha hai ki vaha apanI AvazyakatA kI coriyA~ bhI ho rahI hai| jaise kama bolanA aura adhika mUlya parti ke lie karatA hai| isase bar3I aura mahattvapUrNa bAta yaha hai ki lenA, milAvaTa karanA, ghusa-ghorI, jhUThe dastAvejoM ke mAdhyama se corI karane kA kAraNa lobha hai uttarAdhyayana sUtra meM kahA gayA hai| sampatti hdd'pnaa| pakSapAta karanA, artha corI ke sAtha-sAtha sUve atitte ye pariggahe ya sattovasatto na uvei tuddheiN| Ajakala nAma kI corI, sAhitya kI corI upakAra kI corI, atuTThidoseNa duhI parassa lobhAvile AyayaI adttN|| 32/29 Adi bhI khUba ho rahI haiN| viveka sampanna vyakti ko isa prakAra kI coriyoM se bacanA caahiye| tAtparya yaha hai ki rUpa meM atapta tathA parigraha meM Asakta / hai| usa aura upasakta (atyanta Asakta) vyakti santoSa ko corI manuSya ke caritra ko naSTa karatI hai, usake sAhasa aura prApta nahIM hotaa| vaha asaMtoSa ke doSa se duHkhI eka lobha se kartavya parAyaNatA ko samApta karatI hai corI vyakti meM hIna vyAkula vyakti dUsare kI adatta (nahIM dI huI) vasta grahaNa karatA bhAvanA kA saMcAra karatI hai corI karanA bhI pApa kI zreNI meM AtA (curAtA) hai| hai| ataH sadaiva isase bacane ke lie prayAsa karanA caahiye| isase tabhI bacA jA sakatA hai ki jaba mana meM Ae lobha se bacA jaaye| ise corI kA Abhyantara kAraNa kaha sakate haiN| ataH lobha ko bhI apane pAsa phaTakane nahIM denA caahiye| corI ke bAhya kAraNa nimnAnusAra batAye jAte haiM (7) parastrI sevana- kAmavAsanA eka aisI jvAlA hai, jo (1) bekArI (2) daridratA (3) phijUlakharcI (4) yazaH jaise-jaise bhoga meM abhivRddhi hotI hai, vaise-vaise aura bhar3akatI kIrti kI lAlasA (5) svabhAva yA kusaMskAra aura jAtI hai| pariNAma yaha hotA hai ki manuSya kI sampUrNa sukhazAMti (6) araajktaa| usa jvAlA meM bhasma ho jAtI hai| parastrI gamana niMdanIya kRtya hai| saMskArI vyakti kisI bhI sthiti meM corI ora nikaTatama parastrI gAmI vyakti avizvasanIya hotA hai| usakI svayaM kI kArya nahIM kregaa| vAstavikatA to yaha hai ki corI eka asAmAjika patnI bhI sadaiva usase nArAja rahatI hai| usakA mana sadaiva kaluSita varjita kArya hai| saMskAravAna vyakti isa tathya se bhalIbhA~ti rahatA hai| usakA dhyeya eka hI rahatA hai| paranArI sevn| jisa bhI paricita rahatA hai| isa kAraNa vaha corI karanA to kyA corI ke nArI ko vaha dekhatA hai, vaha usakI ora vAsanAtmaka dRSTi se viSaya meM kucha sakArAtmaka vicAra bhI nahIM kara sktaa| AkarSita ho jAtA hai| vaha vAsanAMdha ho jAtA hai| parastrIgAmI prazna vyAkaraNa sUtra meM corI ke tIsa nAma batAye gaye haiN| vyakti jIvana bhara asaMtuSTa banA rahatA hai| eka vicAraka ne chaha prakAra kI corI batAyI hai| (1) channa corI vicArakoM ne parastrIgamana ke pramukha kAraNa isa prakAra batAye (2) najara corI (3) ThagI karake corI (4) udghATaka corI haiN| (5) balAt corI aura (6) ghAtaka corii|| androidrodrsairdriadrianitariandidreddinidad 64Karinitarinirodaradirdindidroidddddddasaram D:\GYANMAMAKHAND8.PM5 all
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ - yatIndrasUri smAraka grantha - Adhunika sandarbha meM jainadharma(1) kSaNika Aveza (2) ajJAnatA (3) burI saMgita (4) usakA udAharaNa anyatra milanA kaThina hai dharmapatnI ke saMbaMdha meM pati ke parastrIgamana ko dekhakara usakI patnI bhI pathabhraSTa hotI hai kahA gayA hai ki vaha maMtrI kI bhAMti (5) vikRta sAhitya kA par3hanA (6) dhanamada ke kAraNa, (7) sevA karatI hai| dhArmika kAryoM meM pati ko preraNA pradAna karatI hai| dhArmika aMdhavizvAsa (8) sahazikSA (9) azlIla calacitra, pRthvI kI bhA~ti kSamAzIla hotI hai| mAtA ke samAna sneha se ha aura (11) mAdaka padArthoM kA sevn| bhojana karAtI hai| ye saba guNa para strI meM kahA~ milate haiM? yahA~ eka bAta spaSTa karanA ucita pratIta hotA hai vaha yaha para strI se saMbaMdha rakhane meM puruSa ke prANa bhI saMkaTa meM par3a ki jisa prakAra eka puruSa ke lie para strI sevana vyasana hai, ThIka jAte haiN| mAnasika azAMti banI rahatI hai| manuSya sadaiva saMdehazIla usI prakAra eka strI ke lie para puruSa sevana bhI vyasana hai, banA rahatA hai| maharSi vAlmIki ke anusAra para strI se avaidha niMdanIya hai| saMbaMdha rakhane jaisA koI pApa nahIM hai| ___yaha bAta satya hai ki gRhastha kAmavAsanA kA pUrNa rUpa se paradArAbhimazattui nAnyataH pApataraM mht| vAlmIki rAmAyaNa339/30 parityAga nahIM kara sktaa| kAmavAsanA ko niyaMtrita karane ke AcArya manu ne bhI ise (parastrI sevana ko) nikRSTa kArya lie manISiyoM ne vivAha saMskAra kA vidhAna kiyA hai| vivAha mAnA hai| samAja kI naitika zAMti, pArivArika prema aura pratiSThA ko surakSita nahIddazamanAyutayaM loke kiMcit dRshyte| rakhane kA eka upAya hai| gRhastha ko cAhiye ki vaha apanI yAddazaM puruSasyeha prdaaropsevnm| mnusmRti|| 4/341 vivAhita patnI meM hI saMtoSa karake zeSa sabhI para strI Adi ke sAtha maithuna vidhi kA parityAga kre| upAsaka dazAMga meM bhI yahI mahAkavi kAlidAsa ne parastrIsevana ko anAyoM kA kArya kahA gayA hai| kahA haisadAra saMtoSilie avaSiM savva mehuNa vihiM pcckkhaaii| anArya:- paradAravyavahAraH abhijJAna shaakuntl| ina udAharaNoM ko prastuta karane kA uddezya yahI hai ki parastrIsevana ko para strI sevana sabhI dRSTi se galata hai, hAniprada hai| yaha sabhI ne anucita batAyA hai| ataH isakA parityAga karanA hI avaidha pApAcAra hai| dharmapatnI ko chor3akara jisa bhI strI ke sAtha ucita hai| yadi isa ora dRSTi hI na jAye isakA vicAra hI nahIM saMbaMdha banAyA jAtA hai ki vaha niMdanIya to hai hI samAja meM kiyA jAye aura sva dharma patnI meM hI saMtoSa rakhakara apane pratiSThA ke pratikUla bhI hai| phira dharmapatnI jisa prema lagana aura kartavya kI pUrti karate hue dharmArAdhanA kI jAye to aisA pApAcAroM niSThA se apane pati kA sAtha nibhAtI hai, usakA para strI meM se bacA jA sakatA hai| abhAva hotA hai para strI kabhI bhI vyakti ko bIca bha~vara meM chor3akara usako dhokhA de sakatI hai| vaha apanI pratiSThA (ijjata) isa nibaMdha meM saMkSepa meM sapta vyasanoM para vicAra kiyA ke nAma para puruSa ko patana ke garta meM Dhakela sakatI hai, so sevA gayA hai, sabhI vyasana kaSTa kara, niMdanIya pApa meM vRddhi karane vAle, dharmapatnI karatI hai, usa sevA bhAvanA kA para strI meM abhAva rahatA pratiSThA ko Thesa pahu~cAne vAle haiN| ataH inase bacakara hI rahanA hai| dharma patnI na kevala apane pati kI sevA karatI hai, varana pati ke cAhiyoyadi manuSya isase bacakara jIvana yApana karatA hai to mAtA-pitA kI bhI sevA karatI hai| parivAra ko eka sUtra meM bA~dhe / usake jIvana meM saccaritratA naitikatA dhArmika bhAvanA kA sAgara rakhatI hai| apanI saMtAna ke pAlana poSaNa meM jo tyAga vaha karatI hai, dahAr3eM maaregaa| jIvana vyasana mukta rahegA to jIvana vikAsa ke dvAra svataH khulate cale jaayeNge| rtrtrtrtrtrtrtied grugururrrrrrrrwand D:\GYANMAMAKHAND8.PMS