Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ A vizva-dharma ke rUpa meM jainadharma-darzana kI prAsaMgikatA Aja bhautika vijJAnoM ne bahuta vikAsa kiyA hai / hama unakI upalabdhiyoM evaM anusaMdhAnoM se camatkRta haiM / jJAna kA vikAsa itanI tIvra gati se ho rahA hai ki prabuddha pAThaka bhI sampUrNa jJAna se paricaya prApta karane meM asamartha evaM vivaza hai| jJAna kI zAkhA prazAkhA meM vizeSajJatA kA dAyarA bar3hatA jA rahA hai| eka viSaya kA vidvAna dUsare viSaya kI tathyAtmakatA evaM adhyayanapaddhati se apane ko anabhijJa pA rahA hai| hara jagaha, hara dizA meM nayI khoja, nayA anveSaNa ho rahA hai| pratikSaNa anusaMdhAna ho rahe haiM jo Aja taka nahIM khojA jA sakA, usakI khoja meM vyakti saMlagna hai| jo Aja taka nahIM socA gayA use socane meM vyakti vyasta hai / jina ghaTanAoM ko na samajha pAne ke kAraNa unheM parAtpara parabrahma ke dharAtala para agamya rahasya mAnakara una para cintana karanA banda kara diyA gayA thA, ve Aja anusaMdheya ho gaI haiN| sRSTi kI bahuta sI gutthiyoM kI vyAkhyA hamAre dArzanikoM ne paramAtmA evaM mAyA kI sRSTi ke AdhAra para kI thii| una vyAkhyAoM ke kAraNa ve 'paraloka' kI bAteM ho gayI thiiN| Aja unake bAre meM bhI vyakti jAnanA cAhatA hai / anveSaNa kI pipAsA bar3hatI jA rahI hai / anusaMdhAna kA dharAtala aba bhautika padArthoM taka hI sImita hokara nahIM raha gayA hai| antarmukhI cetanA kA adhyayana evaM pahacAna bhI usakI sImA meM A rahI hai| pahale ke vyakti ne isa saMsAra meM kaSTa adhika bhoge the| bhautika icchAoM kI sahaja tRpti kI kalpanA usa lokakI parikalpanA kA AdhAra bnii| Aja hama unhIM divyAtmAoM ko dharatI ke adhika nikaTa lAne ke prayAsa meM rata haiM / pRthvI ko hI svarga banA dene ke lie betAba haiM / (DaoN. zrI mahAvIra esa. jaina) itanA hone para bhI manuSya sukhI nahIM hai yaha asaMgati kyoM hai ? vaha sukha kI talAza meM bhaTaka rahA hai| ghana baTora rahA hai, bhautika upakaraNa jor3a rahA hai| vaha apanA makAna banAtA hai / AlIzAna imArata banAne ke svapna ko mUrtimAna karatA hai / phira apanA mahala sajAtA hai / sophA seTa, kAlIna, vAtAnukUlita vyavasthA, mahaMge parde, prakAza tathA dhvani ke Adhunikatama upakaraNa evaM unake dvArA racita mohaka prabhAva / saba kucha acchA lagatA hai| magara parivAra ke sadasyoM ke bIca jo pyAra vizvAsa panapanA cAhie usakI kamI hotI jA rahI hai| pahile pati-patnI bhAvanA kI DorI se AjIvana baMdhane ke lie pratibaddha rahate the| donoM ko vizvAsa rahatA thA ki ve isI ghara meM AjIvana sAtha-sAtha raheMge / donoM kA sukha duHkha eka hotA thaa| unakI icchAoM kI dhurI 'sva' na hokara 'parivAra' hotI thii| ve apanI vyaktigata icchAoM ko pUrA karane ke badale apane baccoM evaM parivAra ke anya sadasyoM kI icchAoM kI pUrti meM sahAyaka bananA adhika acchA samajhate the| Aja kI cetanA kSaNika, saMzayapUrNa evaM tAtkAlikatA meM kendrita hokara raha gayI hai| isa kAraNa vyakti apane meM hI simaTatA jA rahA hai / sampUrNa bhautika sukhoM ko akelA bhogane kI dizA meM vyagra zrImad jayantasenari abhinandana graMtha / vizleSaNa (9) Palamp manuSya antataH atRpti kA anubhava kara rahA hai| bhautika vijJAnoM ke camatkAroM se bhayAkula cetanA kI hameM AsthA pradAna karanI hai| nirAza evaM saMtrasta manuSya ko AzA evaM vizvAsa kI mazAla thamAnI hai / paramparAgata mUlyoM ko tor3a diyA gayA hai / una para dubArA vizvAsa nahIM kiyA jA sakatA / ve avizvasanIya evaM aprAsaMgika ho gaye haiN| hameM naye yuga ko naye jIvana-mUlya pradAna karane haiN| isa yuga meM bauddhika saMkaTa evaM ulajhaneM paidA huI haiN| hameM samAdhAna kA rAstA DhUMDhanA hai / vijJAna ne hameM gati dI hai, zakti dI hai| lakSya hameM dharma evaM darzana se prApta karane haiN| lakSya-vihIna hokara daur3ane se jindagI kI maMjila nahIM miltii| vaijJAnika upalabdhiyoM ke kAraNa jisa zakti kA hamane saMgraha kiyA hai usakA upayoga kisa prakAra ho; gati kA niyojana kisa prakAra ho yaha Aja ke yuga kI jaTila samasyA hai / isake samAdhAna ke lie hameM dharma evaM darzana kI ora dekhanA hogA / isakA kAraNa yaha hai ki dharma hI aisA tatva hai jo mAnavahRdaya kI asIma kAmanAoM ko sImita karane kI kSamatA rakhatA hai; usakI dRSTi ko vyApaka banAtA hai; mana meM udAratA, sahiSNutA evaM prema kI bhAvanA kA vikAsa karatA hai| koI bhI samAja dharmahIna hokara sthita nahIM raha sakatA / samAja kI vyavasthA, zAnti tathA samAja ke sadasyoM meM paraspara prema evaM vizvAsa kA bhAva jagAne ke lie dharma kA pAlana Avazyaka hai / 'acchA dharma koI sampradAya nahIM hai / dharma kA artha hai AcaraNa karanA' jindagI meM jo hameM dhAraNa karanA cAhie vahI dharma hai| hameM jina naitika mUlyoM ko jindagI meM utAranA cAhie, vahI dharma hai / mana kI kAmanAoM ko niyaMtrita kie binA samAja racanA sambhava nahIM hai / jindagI meM saMyama kI lagAma Avazyaka hai / kAmanAoM ke niyaMtraNa kI zakti yA to dharma meM hai yA zAsana kI kaThora vyavasthA meM dharma kA anuzAsana 'AtmAnuzAsana' | hotA hai / vyakti apane para svayaM niyaMtraNa karatA hai / zAsana kA niyaMtraNa hamAre Upara 'para' kA anuzAsana hotA hai / dUsaroM ke dvArA anuzAsita hone meM hama vivazatA kA anubhava karate haiM, parataMtratA kA bodha karate haiM, ghuTana kI pratIti karate haiN| maMtra ziromaNi hai dhuri, mahAmaMtra navakAra / jayantasena japo sadA, utaro bhavajala pAra /
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArksa ne dharma kI avahelanA kI hai / vAstava meM mArksa ne musIbatoM kA kAraNa hamane apane vigata jIvana ke karmoM ko mAna madhyayugIna dharma ke bAhya ADambaroM kA virodha kiyA hai / jisa liyA / vartamAna jIvana meM apane zreSTha AcaraNa dvArA apanI samaya mArksa ne dharma ke bAre meM cintana kiyA usa samaya usake musIbatoM ko kama karane kI tarapha hamArA dhyAna kama rahA / Izvara cAroM ora dharma kA pAkhaMDabharA rUpa thA / mArksa ne isI ko dharma kA aura manuSya ke bIca ke bicoliyoM ne manuSya ko sArI musIbatoM, paryAya mAna liyA / kaSToM, vipadAoM se mukta hokara svarga, bahizta meM mauja kI jindagI vAstava meM dharma to vaha pavitra anuSThAna hai jisase cetanA kA bitAne kI rAha dikhAyI aura batAyA ki hamAre mAdhyama se apane zuddhikaraNa hotA hai | dharma vaha tatva hai jisase vyakti apane jIvana ArAdhyoM ke prati tana, mana, dhana se samarpita ho jAo - pUrNa ko caritArtha kara pAtA hai / dharma dikhAvA nahIM, pradarzana nahIM, rUr3hiyAM AsthA, pUrNa vizvAsa, pUrNa niSThA ke sAtha bhakti karo / tarka, nahIM, kisI ke prati ghRNA nahIM, manuSya manuSya ke bIca bhedabhAva nahIM viveka evaM yukti ko sAdhanA patha kA sabase bar3A zatru mAna liyA apitu manuSya meM manuSyatA ke guNoM ke vikAsa kI zakti hai; gayA / sArvabhauma cetanA kA sat-saMkalpa hai / jaba dharma 'sampradAya' ho jAtA rAhA dharma kI uparyukta dhAraNAyeM Aja TUTa cukI haiM / vijJAna ne hai to mAnavIya pragati meM bAdhaka ho jAtA hai / jaba dharma ahiMsA kI hameM duniyA ko samajhane aura jAnane kA tarkasaMgata rAstA batAyA jyoti se maryAdita evaM saMcAlita hotA hai to mAnavIya vikAsa kA hai| vijJAna ne yaha spaSTa kiyA ki yaha vizva kisI kI icchA kA paryAya ho jAtA hai| pariNAma nahIM hai / vizva tathA sabhI padArtha kAraNa-kAryabhAva se baddha 5 madhya yuga meM vikasita dharma evaM darzana ke paramparAgata svarUpa haiN| bhautika-vijJAna ne siddha kiyA hai ki jagata meM kisI padArtha kA evaM dhAraNAoM meM Aja ke vyakti kI AsthA samApta ho cukI hai| nAza nahIM hotA kevala rUpAntara mAtra hotA hai / isa dhAraNA ke isake kAraNa haiN| kAraNa isa jagata ko paidA karane vAlI zakti kA prazna nahIM uThatA / jIva ko utpanna karane vAlI zakti kA prazna nahIM uThatA / madhyayugIna cetanA ke kendra meM 'Izvara' pratiSThita thA / hamArA vijJAna ne zakti ke saMrakSaNa ke siddhAnta meM vizvAsa jagAyA / sArA dharma evaM darzana isI 'Izvara' ke cAroM ora ghUmatA thA / sampUrNa padArtha kI anazvaratA ke siddhAnta kI puSTi kI / samakAlIna sRSTi ke kartA, pAlanakartA, saMhArakartA ke rUpa meM hamane parama zakti pAzcAtya astitvavAdI darzana ne bhI Izvara kA niSedha kiyA hai / kI kalpanA kI thii| usI zakti ke avatAra ke rUpa meM, yA usake usane yaha mAnA hai ki manuSya kA straSTA Izvara nahIM hai / manuSya putra ke rUpa meM yA usake pratinidhi ke rUpa meM hamane 'Izvara, IsA vaha hai jo apane Apako banAtA hai| yA allAha ko pratiSThita kiyA tathA unhIM kI bhakti meM apanI mukti kA maMtra mAna liyA / svarga kI kalpanA, devatAoM kI isa prakAra jahAM madhyayugIna cetanA ke kendra meM 'Izvara' kalpanA, vartamAna jIvana kI nirarthakatA kA bodha. apane deza evaM pratiSThita thA vahA~ Aja kI cetanA ke kendra meM 'manuSya' pratiSThita apane kAla kI mAyA evaM prapaMcoM se paripUrNa avadhAraNA Adi hai / manuSya hI sAre mUlyoM kA srota hai / vahI sAre mUlyoM kA pratyaya madhyayugIna dharma evaM darzana ke ghaTaka the / vartamAna jIvana kI upAdAna hai / AdhunikatAbodha se sampanna Aja kA manuSya 'IzvaravAdI' dharma se preraNA grahaNa nahIM kara sakatA, bhAgyavAda ke sahAre hAtha para hAtha dharakara nahIM baiTha sakatA / bIsavIM zatAbdI meM vikasita bIsa graMthoM, sATha zodha- astitvavAdI darzana meM, vaijJAnika avadhAraNAoM meM tathA sAmyavAdI nibaMdhoM ke sAtha zatAdhika lekha | vicAraNA meM kucha vicAra-pratyaya samAna haiN| tathA samIkSAe~ prakAzita / Apake (1) tInoM IzvaravAdI nahIM haiN| tInoM ne Izvara ke sthAna para nirdezana meM tIna zodhaka DI. lITa. 'manuSya' ko sthApita kiyA gayA hai| tathA bAraha zodhaka pI. eca. DI. kI upAdhiyA~ prApta kara cuke haiN| (2) tInoM bhAgyavAdI nahIM haiN| karmavAdI tathA puruSArthavAdI haiN| aneka aMtararASTrIya saMgoSThiyoM meM (3) tInoM meM manuSya kI vartamAna jindagI ko sukhI banAne kA zodhapatroM kA vAcana AkAzavANI saMkalpa hai| se aneka vArtAeM prasArita / astitvavAdI darzana meM vyaktigata svAtaMtrya para jora hai to romAniyA, haMgerI, balgeriyA, sAmyavAdI vicAraNA meM sAmAjika samAnatA para | ina samAna evaM DaoN. mahAvIra sarana jaina jhekoslovAkiyA, poleNDa, pUrvI viSama vicAra pratyayoM ke AdhAra para (ema.e., DI.phil., jarmanI, pazcima jarmanI, beljiyama, kyA naye yuga kA dharma evaM darzana DI.lIT) nedaralaiMDa, iMglaiMDa, iTalI Adi dezoM | nirmita kiyA jA sakatA hai? meM vijiTiMga prophesara ke pada para vijJAna ne zakti dI hai / kAryarata, saMprati prophesara tathA adhyakSa, snAkottara hiMdI evaM astitvavAdI darzana ne svAtaMtrya- cetanA bhASA vijJAna vibhAga, rAnI durgAvatI vizvavidyAlaya jabalapura / nivAsa patA : 9 bI, vizvavidyAlaya nivAsa gRha, pacapeTI, pradAna kI hai / sAmyavAda ne viSamatAoM ko kama karAne para bala jabalapura - 482 001. diyA hai| phira bhI vizva meM saMgharSa zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa prema karo arihanta se, phaile divya prakAza / jayantasena sukhada sadA, pUrva karma kA nAza / /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jya ko cetanA ke ke mana meM sRSTi ke samaevaM bArtha aura vikke prati apanA jyoti jagAnamaya ko manuSya ko mahAvI pratyeka vyaktibAta meM pahuMce hue jisa dhamma samAyaNA kI bhAvanA hai; jIvana meM azAnti hai| zAMti meM jo jAtigata evaM vargagata jahara ghulA huA hai, usako hama Aja hameM manuSya ko cetanA ke kendra meM pratiSThita kara usake dUra kara sakata ha / puruSArtha aura viveka ko jAgRta kara, usake mana meM sRSTi ke samasta pratyeka vyakti paramAtmA bana sakatA hai : jIvoM evaM padArthoM ke prati apanatva kA bhAva jagAnA hai; manuSya evaM pratyeka vyakti sAdhanA ke AdhAra para itanA vikAsa kara manuSya ke bIca AtmatulyatA kI jyoti jagAnI hai jisase paraspara sakatA hai ki isa sthiti meM pahuMce hue AdamI ko devatA loga bhI samajhadArI, prema, vizvAsa paidA ho sake / manuSya ko manuSya ke namaskAra karate haiM / 'devAvitaM namaMsanti jassa dhamma samAyaNo / ' khatare se bacAne ke lie hameM Adhunika cetanA sampanna vyakti ko mahAvIra ne Izvara kI parikalpanA nahIM kI; devatAoM ke Age AsthA evaM vizvAsa kA sandeza pradAna karanA hai| jhukane kI bAta nahIM kI apitu mAnavIya mahimA kA joradAra hamArA darzana aisA honA cAhiye jo mAnava mAtra ko santuSTa samarthana karate hue kahA ki jisa sAdhaka kA mana dharma meM ramaNa kara sake, manuSya ke viveka evaM puruSArtha ko jAgRta kara usako karatA hai use devatA bhI namaskAra karate haiM / vyakti apanI hI zAnti evaM sauhArda kA amogha maMtra de sakane meM sakSama ho / isake jIvana-sAdhanA ke dvArA itanA uccastarIya vikAsa kara sakatA hai liye hameM mAnavIya mUlyoM kI sthApanA karanA hogI, sAmAjika ki AtmA hI paramAtmA bana sakatI hai| baMdhutva kA vAtAvaraNa nirmita karanA hogA, dUsaroM ko samajhane aura mIki kA itihAsa unakA jIvana AkAza se pUrvAgrahoM se rahita manaHsthiti meM apane ko samajhAne ke liye tatpara pIsanemAkA ati pIsadI AkAzakI honA hogA; bhAgyavAda ke sthAna para karmavAda kI pratiSThA karanI ora jAne kA upakrama hai / nArAyaNa kA nara zarIra dhAraNa karanA hogI; unmukta dRSTi se jIvanopayogI darzana kA nirmANa karanA nahIM hai apitu nara kA hI nArAyaNa bananA hai / ve avatAravAdI hogA | dharma evaM darzana kA svarUpa aisA honA cAhiye jo prANI mAtra paramparA ke poSaka nahIM apitu uttAravAdI paramparA ke tIrthaMkara the / ko prabhAvita kara sake evaM use apane hI prayaloM ke bala para unhoMne apane jIvana kI sAdhanA ke dvArA, pratyeka vyakti ko yaha vikAsa karane kA mArga dikhA sake / aisA darzana nahIM honA cAhie pramANa diyA; use yaha vizvAsa dilAyA ki yadi vaha sAdhanA kara jo AdamI AdamI ke bIca dIvAreM khar3I karake cale / dharma aura sake, rAga-dveSa ko chor3a sake to koI aisA kAraNa nahIM hai ki vaha darzana ko Adhunika lokataMtrAtmaka zAsana vyavasthA ke AdhArabhUta pragati na kara sake / jaba pratyeka vyakti pragati kara sakatA hai, jIvana mUlyoM - svataMtratA, samAnatA, vizva baMdhutva tathA Adhunika apane jJAna aura sAdhanA ke bala para uccatama vikAsa kara sakatA hai vaijJAnika niSkarSoM kA avirodhI honA cAhie / aura tatvataH koI kisI kI pragati meM na to bAdhaka hai aura na jaina : AtmAnusaMdhAna kA darzana : sAdhaka to phira saMgharSa kA prazna hI kahAM hotA hai ? isa taraha "jaina" sAmpradAyika dRSTi nahIM hai / yaha sampradAyoM se atIta unhoMne eka sAmAjika darzana diyA / hone kI prakriyA hai / sampradAya meM baMdhana hotA hai| yaha baMdhanoM se pratyeka jIvana meM Atma zakti : mukta hone kA mArga hai| "jaina" zAzvata jIvana paddhati tathA jar3a sAmAjika samatA evaM ekatA kI dRSTi se zramaNa paramparA kA evaM cetana ke rahasyoM ko jAnakara AtmAnusaMdhAna kI prakriyA hai| apratima mahatva hai / isa paramparA meM mAnava ko 'mAnava' ke rUpa meM jaina darzana : pratyeka AtmA kI svataMtratA kI udghoSaNA : dekhA gayA hai; varNoM sampradAyoM, jAti, upajAti, vAdoM kA lebila bhagavAna mahAvIra ne kahA - "purisA ! tumameva tumaM mittaM" cipakAkara mAnava mAnava ko bAMTane vAle darzana ke rUpa meM nahIM / mAnava mahimA kA jitanA joradAra samarthana jaina-darzana meM huA hai vaha puruSa tU apanA mitra svayam hai / jaina darzana meM AtmA ke apratima hai / bhagavAna mahAvIra ne AtmA kI svataMtratA kI svarUpa kA pratipAdana karate hue kahA gayA hai - 'appA kattA vikattA prajAtaMtrAtmaka udghoSaNA kI / unhoMne kahA ki samasta AtmAyeM ya duhANa ya suhANa ya' AtmA hI duHkha evaM sukha kA kartA yA svataMtra haiM / vivakSita kisI eka dravya tathA usake guNoM evaM paryAyoM vikartA hai / koI bAharI zakti Apako niyaMtrita, saMcAlita evaM kA anya dravya yA usake guNoM aura paryAyoM ke sAtha kisI prakAra prerita nahIM karatI / Apa svayam hI apane jIvana ke jJAna se caritra kA koI sambandha nahIM hai| se uccatama vikAsa kara sakate haiM / yaha eka krAntikArI vicAra hai| isako yadi hama Adhunika jIvana-sandarbho ke anurUpa vyAkhyAyita isake sAtha-sAtha unhoMne yaha bAta kahI ki svarUpa kI dRSTi kA sakeM to nicita se vizva meM sAlo se samasta AtmAyeM samAna haiM / astitva kI dRSTi se samasta AtmAyeM aura darzana se nirantara dUra hote jA rahe haiM, inase jur3a sakate haiN| svataMtra haiM; bhinna-bhinna haiM kintu svarUpa kI dRSTi se samasta AtmAyeM samAna bhagavAna mahAvIra kA dUsarA krAntikArI evaM vaijJAnika vicAra haiM / manuSya mAtra meM Atmazakti hai| yaha hai ki manuSya janma se nahIM apitu AcaraNa se mahAn banatA zArIrika evaM mAnasika viSamatAoM hai / isa siddhAnta ke AdhAra para unhoMne manuSya samAja kA samasta kA kAraNa karmoM kA bheTa hai| jIva dIvAroM ko tor3a pheMkA / Aja bhI manuSya aura manuSya ke bIca khar3I apane hI kAraNa se saMsArI banA hai kI gayI jitane prakAra kI dIvAreM haiM una sArI dIvAroM ko tor3a dene aura apane hI kAraNa se mukta hogaa| kI AvazyakatA hai| yadi hama yaha mAna lete hai ki "manuSya janma vyavahAra se baMdha aura mokSa ke heta se nahIM AcaraNa se mahAn banatA hai" to samAja kI samatA evaM / zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa ajara amara rahanA nahIM, cAra dinoM kA bAsa / jayantasena sidhdi mile, rakho arihanta Aza / / .
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adazya ko sAmAjiAya dUsaroM kA aniSTa kara anya padArtha ko jAnanA cAhie kintu nizcaya se yaha jIva svayaM priya hai / sabhI jIva jInA cAhate haiM; maranA koI nahIM cAhatA / jaba mokSa kA hetu hai / AtmA apane svayaM ke upArjita karmoM se hI sabhI prANiyoM ko duHkha apriya hai to kisI bhI prANI ko duHkha na baMdhatI hai| AtmA kA duHkha svakRta hai / pratyeka vyakti apane hI pahuMcAnA hI ahiMsA hai | ahiMsA kevala nivRttiparaka sAdhanA nahIM prayAsa se uccatama vikAsa bhI kara sakatA hai| hai, yaha vyakti ko sahI rUpa meM sAmAjika banAne kA amogha maMtra jaina darzana meM AtmAyeM anantAnanta haiM tathA pariNAmI svarUpa hai kintu cetanA svarUpa hone ke kAraNa eka jIvAtmA apane rUpa meM ahiMsA ke sAtha vyakti kI mAnasikatA kA sambandha hai| isa rahate hue bhI jJAna ke ananta paryAyoM ko grahaNa kara sakatI hai| kAraNa mahAvIra ne kahA ki apramatta AtmA ahiMsaka hai / eka ma svarUpa kI dRSTi se sabhI AtmAyeM samAna haiM / jIva ke sahaja kRSaka apanI kriyA karate hue yadi anajAne jIva hiMsA kara bhI guNa apane mUla rUpa meM sthita rahate haiM / puruSArtha ke pariNAmasvarUpa detA hai to bhI hiMsA kI bhAvanA usake sAtha jur3atI nahIM hai / bhale zuddhi azuddhi kI mAtrA ghaTatI bar3hatI rahatI hai| hI hama kisI kA vadha na kareM, kintu kisI ke vadha karane ke vicAra ke janmate hI usakA sambandha mAnasikatA se sampRkta ho jAtA hai| Atma tulyatA tathA sAmAjika samatA : hiMsA se pAzavikatA kA janma hotA hai, ahiMsA se mAnavIyatA bhagavAna ne samasta jIvoM para maitrIbhAva rakhane evaM samasta evaM sAmAjikatA kA / dUsaroM kA aniSTa karane kI nahIM, apane. saMsAra ko samabhAva se dekhane kA nirdeza diyA / "zramaNa' kI kalyANa ke sAtha-sAtha dUsaroM kA bhI kalyANa karane kI pravRtti ne vyAkhyA karate hue usakI sArthakatA samasta prANiyoM ke prati manuSya ko sAmAjika evaM mAnavIya banAyA hai| prakRti se vaha samadRSTi rakhane meM batalAyI | samabhAva kI sAdhanA vyakti ko AdamI hai, naitikatA bodha ke saMskAroM ne usameM mAnavIya bhAvanA kA zramaNa banAtI hai| vikAsa kara usake jIvana ko sArthakatA pradAna kI hai| bhagavAna ne kahA ki jAti kI koI vizeSatA nahIM, jAti jaba manuSya pazu jIvana jItA hogA to eka dina apane aura kula se trANa nahIM hotA / prANI mAtra Atmatulya hai, isa astitva ke liye saMgharSa karatA hogA / zaktimAna nirbala kA vadha kAraNa prANiyoM ke prati Atmatulya bhAva rakho; Atmatulya samajho, kara detA hogA / vijayI hokara bhI usake jIvana meM anizcayAtmakatA sabake prati maitrI bhAva rakho, samasta saMsAra ko samabhAva se dekho / rahatI hogI / jisa dina do vyaktiyoM ne Apasa meM milakara paraspara samabhAva ke mahatva kA pratipAdana unhoMne yaha kahakara kiyA ki sadbhAva evaM prema se rahane kI bAta sIkhI usI dina parivAra evaM Arya mahApuruSoM ne ise hI dharma kahA hai| samAja kI saMracanA kI AdhArazilA taiyAra huI / isa prakAra ahiMsA AcArya samantabhadra ne bhagavAna mahAvIra ke upadeza ko vyakti ke citta ko sAmAjika banAtI hai / 'sarvodayatIrtha' kahA hai| AtmatulyatA kI cetanA ke vikAsa hone ahiMsA se anuprANita arthataMtra : aparigraha : tathA samabhAva kI ArAdhanA se vyakti sahaja rUpa se dhArmika ho jAtA hai / ahiMsA, aparigraha evaM anekAMtavAda jIvana ke sahaja ahiMsA ke sAtha hI jur3I huI bhAvanAe~ haiM - aparigrahavAda evaM AcaraNa kI bhUmikAyeM ho jAtI haiN| anekAMtavAda / parigraha se Asakti evaM mamatA kA janma hotA hai / aparigraha vastuoM ke prati mamatvahInatA kA nAma hai / jaba vyakti ahiMsA : jIvana kA vidhAnAtmaka mUlya evaM bhAva dRSTi: ahiMsaka hotA hai, rAgadveSa rahita hotA hai to svayameva aparigrahavAdI bhagavAna mahAvIra ne ahiMsA zabda kA vyApaka artha meM prayoga ho jAtA hai| usakI jIvana dRSTi badala jAtI hai / bhautika-padArthoM kiyA - mana, vacana, karma se kisI ko pIr3A na denA / yahAM Akara ke prati usakI Asakti samApta ho jAtI hai / ahiMsA kI bhAvanA ahiMsA jIvana kA vidhAnAtmaka mUlya bana gayA / se prerita vyakti apanI AvazyakatAoM ko usI sImA taka bar3hAtA yA mahAvIra ne ahiMsA ke pratipAdana dvArA vyakti ke citta ko hai, jisameM kisI anya prANI ke hitoM ko AghAta na pahuMce / bahuta gahare se prabhAvita kiyA / unhoMne saMsAra meM prANiyoM ke prati bahuta adhika utpAdana mAtra karane se hI hamArI sAmAjika AtmatulyatA-bhAva kI jAgRti kA upadeza diyA, zatru evaM mitra samasyAe~ nahIM sulajha sakatIM / hameM vyakti ke citta ko andara se sabhI prANiyoM para samabhAva kI dRSTi rakhane kA zaMkhanAda kiyA / badalanA hogA | jaba vyakti dharma se preraNA prApta kara apanI jaba vyakti sabhI jIvoM ko samabhAva se dekhatA hai to rAga kAmanAoM evaM icchAoM ko svayaM sImita karanA sIkhegA tabhI bahuta dveSa kA vinAza ho jAtA hai / usakA citta dhArmika banatA hai| sA sAmAjika samasyAA kA sulajhAyA jA rAgadveSa-hInatA dhArmika banane kI prathama sIr3hI hai / isI kAraNa aisA nahIM ho sakatA ki koI unhoMne kahA ki bhavyAtmAoM ko cAhiye ki vaha samasta saMsAra ko sAmAjika prANI sampUrNa padArthoM ko samabhAva se dekheM | kisI ko priya aura kisI ko apriya na / chor3a de / kintu hama apane jIvana banAe~ / zatru athavA mitra sabhI prANiyoM para samabhAva kI dRSTi ko isa prakAra se DhAla sakate haiM ki rakhanA hI ahiMsA hai| padArtha to hamAre pAsa rahe kintu samabhAva evaM AtmatulyatA kI dRSTi kA vikAsa hone para usake prati hamArI Asakti na ho / vyakti ahiMsaka apane Apa ho jAtA hai / isakA kAraNa yaha hai dharma yaha preraNA de sakatA hai jisase ki pratyeka prANI jIvita rahanA cAhatA hai| sabako apanA jIvana hama apana jAvana ma padAthA kA zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa sevA kIje sarvadA, bhaja lIje arihanta / jayantasena vimala manA, pApa karma kA anta / / ww.jainelibrary.org
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtrA kA svayaM niyamana karanA sIkheM, unake prati apane mamatva ko hote haiM / satya kA sampUrNa sAkSAtkAra sAmAnya vyakti dvArA ekadama kama karanA siikheN| sambhava nahIM ho pAtA / apanI sImita dRSTi se dekhane para hameM vastu samAja meM icchAoM ko saMyamita karane kI bhAvanA kA vikAsa ke ekAMgI guNa-dharma kA jJAna hotA hai / vibhinna konoM se dekhane para Avazyaka hai / isake binA manuSya ko zAnti prApta nahIM ho eka hI vastu hameM bhinna prakAra kI laga sakatI hai tathA eka sthAna se sakatI / 'parakalyANa' kI cetanA vyakti kI icchAoM para lagAma lagAyAdekhane para bhI vibhinna dRSTiyoM kI pratItiyAM bhinna ho sakatI haiN| lagAtI hai tathA usameM tyAga karane kI pravRtti evaM aparigrahI bhAvanA 'syAdvAda' anekAMtavAda kA samarthaka upAdAna hai; tatvoM ko kA vikAsa karatI hai| vyakta karasakane kI praNAlI hai; satya kathana kI vaijJAnika paddhati parigraha kI vRtti manuSya ko anudAra banAtI hai usakI ra hai| mAnavIyatA ko naSTa karatI hai / usakI lAlasA bar3hatI jAtI hai| para mithyA jJAna ke bandhanoM ko dUra karake syAdvAda ne aitihAsika dhana lipsA evaM artha lolupatA hI usakA jIvana-lakSya ho jAtA hai| bhUmikA kA nirvAha kiyA, ekAMtika cintana kI sImA batalAyI / usakI jindagI pAzavika zoSaNatA ke rAste para bar3hanA Arambha kara AgrahoM ke dAyare meM simaTe hue mAnava kI andherI koTharI ko detI hai / isake duSpariNAmoM ko bhagavAna mahAvIra ne pahacAnA thaa| anekAMtavAda ke ananta lakSaNa sampanna satya-prakAza se Alokita isI kAraNa unhoMne kahA ki jIva parigraha ke nimitta hiMsA karatA . kiyA jA sakatA hai| Agraha evaM asahiSNutA ke baMda daravAjoM ko hai, asatya bolatA hai, corI karatA hai, maithuna kA sevana karatA hai syAdvAda ke dvArA kholakara ahiMsAvAdI rUpa meM vividha dRSTiyoM evaM aura atyadhika mUrchA karatA hai / parigraha ko ghaTAne se hI hiMsA, sandarbho se unmukta vicAra karane kI preraNA pradAna kI jA sakatI asatya, asteya evaM kuzIla ina cAroM para roka lagatI hai| parigraha ke parimANa ke lie 'saMyama' kI sAdhanA Avazyaka yadi hama prajAtaMtrAtmaka yuga meM vaijJAnika paddhati se satya kA hai / 'saMyama' pAralaukika Ananda ke lie hI nahIM, isa loka ke sAkSAtkAra karanA cAhate haiM to anekAMta se dRSTi lekara syAdvAdI jIvana ko sukhI banAne ke lie bhI Avazyaka hai / Adhunika yuga praNAlI dvArA kara sakate haiM; vicAra ke dharAtala para unmukta cintana meM pAzcAtya jagata ne vyaktigata svAtaMtrya ke atireka se utpanna tathA anAgraha, prema evaM sahiSNutA kI bhAvanA kA vikAsa kara svacchaMda yaunAcAra evaM nirbAdha icchAoM ko paritRpta karane meM sakate haiM / mAnavIya jIvana kI sArthakatA talAzane ke vyAmoha ke kAraNa pichale isa prakAra vizva-dharma ke rUpa meM jaina dharma evaM darzana kI dazakA meM jA sayamahAna AcaraNa kiyA usakA pariNAma kyA Adhanika yaga meM prAsaMgikatA ko Aja vyAkhyAyita karane kI nikalA hai? nirbAdha bhAgoM meM nirata lakSyahIna, siddhAntahIna, AvazyakatA hai / yaha manuSya evaM samAja donoM kI samasyAoM kA mUlyahIna samAja kI sthiti kyA hai ? aise samAja ke sadasyoM ke ahiMsAtmaka samAdhAna hai / yaha darzana Aja kI prajAtaMtrAtmaka pAsa pasA ho sakatA hai. dhana daulata ho sakatI hai magara kyA unake zAsana-vyavasthA evaM vaitAnika sApekSavAdI cintana ke bhI anarUpa jIvana meM sukha, zAnti, vizvAsa, tRpti bhI hai? yadi jIvana meM hai| AdamI ke bhItara kI azAMti, udvega evaM mAnasika tanAvoM ko paraspara prema, vizvAsa, sadbhAva nahIM hai to kyA isa prakAra kA yadi dUra karanA hai tathA antataH mAnava ke astitva ko banAye rakhanA jIvana anukaraNIya mAnA jA sakatA hai ? saMtrAsa, atRpti, vitRSNA hai to jaina darzana evaM dharma kI mAnava meM pratiSThA, pratyeka AtmA kI evaM kuMThAoM se bharA jIvana kyA kisI ko svIkArya hogA ? svataMtratA tathA pratyeka jIva meM Atma zakti kI sthApanA ko vizva vaicArika ahiMsA : anekAntavAda : ke sAmane rakhanA hogA / 'jaina dharma evaM darzana mAnava-mAtra ke liye ahiMsaka vyakti AgrahI nahIM hotA / usakA prayatna hotA hai samAna mAnavIya mUlyoM kI sthApanA karatA hai / sApekSavAdI sAmAjika ki va. dUsaroM kI bhAvanAoM ko Thesa na pahuMcAve / vaha satya kI to saMracanAtmaka vyavasthA kA cintana prastuta karatA hai, pUrvAgraha rahita khoja karatA hai, kintu usakI kathana zailI meM anAgraha evaM prema hotA udAra dRSTi se eka dUsare ko samajhane-samajhAne aura svayaM ko hai| anekAMtavAda vyakti ke ahaMkAra ko jhakajhoratA hai / usakI talAzane - jAnane ke liye anekAntavAdI jIvana-dRSTi pradAna karatA Atyantika dRSTi ke sAmane praznavAcaka cihna lagAtA hai / anekAntavAda hai, samAja ke pratyeka sadasya ko samAna adhikAra evaM apane hI yaha sthApanA karatA hai ki pratyeka padArtha meM vividha guNa evaM dharma prayatnoM se uccatama vikAsa kara sakane kA AsthAvAdI mArga prazasta karatA hai| madhukara-mauktika kheta meM se bhUsA bhI nikalatA hai aura dhAna bhI / kisAna jo mehanata karatA hai, vaha dhAna ke lie karatA hai, bhUse ke lie nhiiN| hama bhI duniyA bhara kI bAteM sunate haiN| ve sArthaka bhI hotI hai aura nirarthaka bhI hameM sArthaka bAtoM ko grahaNa karanA cAhiye aura nirarthaka bAtoM ko chor3a denA caahiye| dimAga meM se bhUsA nikAla denA cAhiye / hameM sUpa ke samAna bana jAnA cAhiye / kahA bhI hai| mana to aisA cAhiye, jaisA sUpa subhAya / sAra-sAra ko gahi rahe, thothA deI ur3Aya / / - jainAcArya zrImad jayaMtasenasUri 'madhukara' zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa japata maMtra navakAra ko, antara hota ujAsa / jayantasena zAnti mile, rakho hRdaya vizvAsa / /