Book Title: Vishwa Chetna me Nari ka Gaurava
Author(s): Shivmuni
Publisher: Z_Mahasati_Dway_Smruti_Granth_012025.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211935/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28828088888888888888888888888888888888908050 vizva cetanA meM nArI kA gaurava . * yuvAcArya DaoN. zivamuni nArI samAja kA kendra bindu hai, bAla saMskAra aura vyaktitva nirmANa kA bIja samAhita hai, nArI ke AcAra vicAra aura vyaktitva meN| unhIM bIjoM kA pratyAropaNa hotA hai, una bAla jIvoM ke komala hRdaya para jo nArI ko mAtRtva kA sthAna pradAna karate haiN| samAja ne nArI ko aneka dRSTiyoM se dekhA hai, kabhI devI, kabhI mA~, kabhI patnI, kabhI bahana kabhI kevala eka bhogya vastu ke rUpa meM use svIkAra kiyA hai| samAja kI saMskAritA aura usake AdarzoM kI uccatA kI jhalaka, usakI nArI ke prati huI dRSTi se hI milatI hai| isa taraha nArI ke patana aura utthAna kA itihAsa samAja meM dharma aura nIti kI unnati aura avanati kA pratyAropaNa karAtA hai| to Aiye, itihAsa ke garta meM jarA jhAMka kara dekheM ki jisa samaya 24veM tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra kA janma huA, tatkAlIna sAmAjika paristhitiyAM aura nArI kA usameM sthAna aura vahA~ se lekara samaya samaya para Ae nArI ke gaurava meM privrtn| sAmAnya jana jIvana jakar3A huA hai| jhUThe jar3a rIti rivAjoM meM sar3I galI paramparAoM meM 1 dRSTi dhuMdhalI huI hai, andha vizvAsoM kI dhUla se| mithyAtva kI ati prabalatA hai| lAkhoM mUka pazuoM kI lAzeM bali vedI para car3ha rahI hai| zUdra jAti sAmAnya mAnavIya adhikAroM se vaMcita hai| samAja AdhyAtmika evaM sAMskRtika donoM dRSTiyoM se patana kI ora agrasara ho rahA hai| isa viSama, satadharma ke adhaHpatana ke kAla meM bhAvI tIrthaMkara rAjakumAra vardhamAna kA isa dharA para padAparNa huaa| satadharma kA aisA adhaHpatana kyoM huA? mithyAtva kI aisI A~dhI kyoM calI? isakA pramukha kAraNa nArI jAti kI karuNa dazA hai| jaise manu ne kahA hai -"yatra nAryastu pUjyante ramante tatra devatA" arthAta jahA~ nArI kI pUjA hotI hai| vahA~ devatA ramaNa karate haiN| arthAta vahA~ maMgala kA vAsa hotA hai| isake viparIta jahA~ nArItva kA zoSaNa hogA, apamAna hogA, vahA~ adharma kA sAmrAjya hogaa| svAmI vivekAnanda ke zabdoM meM kitanI satyatA jhalaka rahI hai- "striyoM kI pUjA karake hI saba jAtiyA~ bar3I huI haiN| jisa deza, jisa jAti meM striyoM kI pUjA nahIM hotI, vaha deza, vaha jAti kabhI bar3I na huI aura na ho skegii| tumhArI jAti kA jo adhaHpatana huA hai, usakA pradhAna kAraNa inhIM saba zakti mUrtiyoM kI avhelnaa| jisa samaya rAjakumAra vardhamAna kA janma huA, vaha nArI ke jIvana kA patana kA kAla thaa| nArI kA jIvana tamas se ghirA huA va dAsatA se paripUrNa thaa| nArI ko paira kI jUtI se adhika yA bhoga kI vastu se adhika aura kacha nahIM samajhA jAtA thaa| yuddhoM meM hArI haI sundara sakumArI striyoM ko kisa prakAra bAjAroM meM pazuoM kI taraha bolI lagA kara beca diyA jAtA thaa| rAjakumArI candanavAlA usakA jvalaMta udAharaNa hai| kaumArya meM lar3akI pitA para, yauvana meM pati to vRddhAvasthA meM putroM para Azrita rahe aisA socanA thaa| dhArmika (1) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryoM meM bhAga lene kA unheM koI adhikAra na thA / strI kabhI mokSa ko nahIM prApta kara sakatI, aisI mAnyatA thii| isI taraha vivaza nArI apanA tiraskRta jIvana sisaka-sisaka kara kATa detI thii| tulasI dAsa ke zabdoM maM - the| Dhora gavA~ra zUdra pazu nArI | yaha saba tADrana ke adhikArI // yAni itanA tiraskRta jIvana jIne ko bAdhya thI - maithilI zaraNa gupta ne bhI kahA hai / - durbhAgya se yadi choTI umra meM pati kA viyoga ho jAe to use apane mRta pati ke sAtha jIvita hI jala jAnA par3atA, arthAta 'satI prthaa'| usa samaya yaha dhAraNA thI ki pati ke sAtha marane para mukti milatI hai| isa kAraNa use satI banane ke lie bAdhya kiyA jAtA / na cAhate hue bhI logoM ke apavAda ke bhaya se use satI honA hI pdd'taa| jIne kI AzA meM yadi koI satI na bhI hotI to eka vidhavA meM amAnavIya jIvana jIne ke lie use tatpara rahanA pdd'taa| bAla muMDavAkara sapheda vastroM meM lipaTI vaha vidhavA rUkhA-sUkhA bhojana kara dIna sthiti meM sArA jIvana vyatIta karatI thii| zubha prasaMgoM meM va dhArmika kAryoM meM vidhavA strI ko amAMgalika samajhA jAtA thaa| rUpa sAdhanA kAla ke bArahaveM varSa meM bhagavAna ne eka kaThora tapa liyA, jisameM 13 abhigraha samAviSTa abalA jIvana hAya tumhArI yahI kahAnI | A~cala meM hai dUdha aura A~khoM meM pAnI // * eka rAjakumArI dAsI banakara jI rahI ho, hAtha pA~va baMdhe ho, muMDita ho, tIna dina kI bhUkhI pyAsI ho, eka paira dehalI ke bAhara aura eka paira andara ho, A~khe sajala ho, ityAdi / unakA yaha abhigraha thA to Atmazuddhi ke lie, svayaM ke utthAna ke lie parantu isa abhigraha ne nArI utthAna ko bhI atyadhika saMbala diyA, eka lAcAra dIna dAsatA kI ber3iyoM meM jakar3I huI nArI kA utthAna huA / bhagavAna mahAvIra kI dRSTi meM strI aura puruSa donoM kA sthAna samAna thaa| kyoMki unhoMne isa nazvara zarIra ke bhItara virAjamAna anazvara Atma tatva ko pahacAna liyA thaa| unhoMne dekhA ki cAhe deha strI kA ho yA puruSa kA vahI Atma tatva sabhI meM virAjamAna hai / aura deha bhinnatA se Atma tatva kI zakti meM bhI koI antara nahIM AtA sabhI AtmAoM meM samAna balavIrya aura zakti hai| isIlie bhagavAna pharamAte haiM - " puruSa ke samAna hI strI ko bhI pratyeka dhArmika evaM sAmAjika kSetra meM barAbara adhikAra hai| strI jAti ko hIna patita samajhanA nirI bhrAnti hai| isIlie bhagavAna ne zramaNa saMgha ke samAna hI zramaNiyoM kA saMgha banAyA, jisakI sAraNA-vAraNA sAdhvI pramukhA candanavAlA svayaM svatantra rUpa se karatI thii| bhagavAna ke saMgha meM zramaNoM kI saMkhyA 14000 thI to, zramaNiyoM kI saMkhyA 36000 thii| jahA~ zrAvakoM kI saMkhyA 151000 thI, vahA~ zrAvikAoM kI (2) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyA 1.18000 thI, isameM, hama andAja lagA sakate haiM ki jahA~ samAja nArI ko dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM azubha va amAMgalika mAnatA thaa| vahA~ bhagavAna ne strI jAti ko kina ucca sthAnoM para sthApita kiyA va unake vyaktitva ko svAbhimAnI va gauravAMvita kiyaa| puruSa balavIrya kA pratIka hote hue bhI nArI ke binA adhUrA hai| rAdhA binA kRSNa, sItA binA rAma, aura binA gaurI ke zaMkara ardhAMga hai| nArI vAstava meM eka mahAna zakti hai| bhAratavarSa ne to nArI meM paramAtmA ke darzana kie haiN| aura jagad jananI bhagavatI ke rUpoM meM pUjA hai| ____ nArI kA asIma prema aura sahAnubhUti nara ke lie sadA hI preraNA kA srota rahA hai| eka kavi ke zabda meM - sevA pyAra dulAra dayA kI jo hai muurti| __ pAlana poSaNa karata svajana hove harSita ati|| nArI paropakAra, sevA, kSamA kI mUrti hai| mA~ ke rUpa meM bacce ke, patnI ke rUpa meM pati ke aura bahana ke rUpa meM bhAI ke sukha duHkha meM hI svayaM kA sukha duHkha mAnatI hai| nArI kA sukha vyaktigata nahIM varan pArivArika hotA hai| vaha parivAra ke sukha se sukhI aura parivAra ke duHkha se duHkhI hotI hai| usake lie pati, putra, parivAra prathama hai| aura phira hai svayaM kA vyktitv| isalie vAstava meM nArI hI parivAra samAja aura rASTra kI AtmA hai| eka nArI ke utthAna kA artha hai eka parivAra kA utthAna aura yahI samAja va rASTra ke vikAsa kI jar3a hai| jaba nArI putra vadhu banakara AtI hai to do kuloM ko apanI sahaja sarasatA se milA kara eka kara detI hai| bahana ke rUpa meM bhAI ko rAkhI bAndhate hue bhAI kI rakSA, vikAsa kI amRta kAmanA karatI hai| ardhAMginI ke rUpa meM avatarita hotI hai, tathA jananI banakara baccoM ke lie saMjIvanI samAna saha vAtsalya pAvana saskAroM kA jIvana saMcita kara usake vyaktitva ko unnata zikharoM kA sparza karAtI hai| isa taraha nArI kA pratyeka rUpa svayaM ke astitva ko miTA kara anya ke vyaktitva ko vikasita karane, vRkSoM kI taraha svayaM saba kucha saha kara anya ko zItala chAyA, rUpa aura dIpaka kI taraha, svayaM jala kara anya ke jIvanapatha ko ujAgara karane ke rUpa meM kriyAnvita hotA hai| aisA vyakti jo saMsAra meM rahate hue bhI kartavya patha para agrasara hote hue tapasvinI sA jIvana vyatIta karatA hai| jisake sammAna, satkAra va pUjA se vyakti ke bhAva pavitra ho jAte hai| jabaki usakI avahelanA, apamAna karane vAlA vyakti svayaM naraka ke duHkhoM kA bhAgI bana jAtA hai| kavi kI nimna paktiyA~ kitanI sArthaka siddha hotI hai - jananI bhaginI kAminI bahu rupanI, bana deha sukha usa nArI kI nindA kare / te svapana pAveM naraka duHkha rASTroM ke utthAna patana ke itihAsa meM nArI kA yogadAna puruSoM kI apekSA kisI bhI prakAra kama nahIM hai| itihAsa ke pannoM para dRSTavya hai - Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ una mahAna nAriyoM ke tyAga aura bildaan| nArI zAnti aura krAnti, jyoti aura jvAlA donoM rUpoM meM samAja ke raMga maMca para abhinaya karatI AyI hai| yaha zatAbdiyoM kA satya hai "nArI nara kI khAna" isa loka ke sarvotkRSTa tIrthaMkara pada para AsIna mahAna AtmAoM ko janma dene vAlI strI hI hotI hai| devatA hI sarvaprathama unheM hI vandana karate haiN| isalie jaina darzana meM kahA bhI hai ki nArI kabhI sAtaveM naraka meM nahIM jA sakatI, kyoMki usake hRdaya meM aisI kaThoratA, kruratA A hI nahIM sakatI jo use sAtaveM naraka ke baMdhana meM baaNdhe| nArI kA sarvotkRSTa rUpa mA~ hai| mAtRtva hI nArI kA carama vikAsa hai| yahI nArI kI aMtas cetanA hai| mAtRtva hI nArI hRdaya kA sAra hai| vAtsalya kA nirjhara jharanA pratyeka nArI hRdaya kA AvibhUtagAna hai| nArI pratIka hai prema kI, nArI pratIka hai zraddhA kI, bhakti kI, komalatA kii| pratyeka mAnava ke bhItara eka aTUTa abhIpsA hai| prema kI, nArI hRdaya isa prema kI pUrti ke lie sadA hI pravAhamAna rahA hai| nArI kA yahI prema aura vAtsalya mAnava jAti ko harA bharA rakhatA hai| manuSya hRdaya ko jIvita rakhA hai, varana manuSya zAyada jar3a ho jaae| usake bhItara rahI huI saMvedanazIlatA zAyada lupta ho jaay| jo sneha aura sahAnubhUti eka strI de sakatI hai, vaha puruSa nahIM de sakatA kyoMki prema mAMgatA hai samarpaNa aura nArI pratIka hai samarpaNa rusa ke eka vaijJAnika ne navajAta zizu bandaroM ko lekara eka prayoga kiyA, usane eka bar3A yatra bnaayaa| usameM tAra lagAe gaye bandaroM ke uchalane-kUdane ke sabhI upAya rakhe gye| kucha kRtrima bandariyoM ko bhI usa yantra meM rakhA gayA, choTe bandara uchalate kUdate haiN| kRtrima bandariyoM ko mAtA samajhakara unake sAtha cipakate haiN| unheM dUdha pilAne evaM khilAne ke sabhI prakAra ke sAdhana rakhe gye| samaya bItane para vaijJAnika ne dekhA ki bandara bar3e ho gaye haiM, kintu sabhI vikSipta ho gaye haiM, pAgala ho gaye haiN| kAraNa khojA gayA to patA calA ki unheM unakI mA~ kA prema nahIM milaa| prema ke binA ve vikSipta ho gye| isIlie prAcIna yuga meM jo guru kula hote the, unameM RSi pravara to ziSyoM ko zikSA pradAna kara unakI buddhi ko vikasita karate the| jaba ki RSi patnI, gurumAtA apanI vAtsalyamaya dhArA se unake hRdaya ko vikasita karatI thii| vaha mAtA maMdAlasA hI thI jisake saMskAroM ne sAta bhavya mAtAoM ko mahApatha para lagA diyaa| . madAlasA vAcya muvAca putrm| zuddho'sa buddho'sa niranjanoM 'si| - mAtA jIjAbAI kI preraka kahAniyoM se hI bAla zivAjI chatrapati zivAjI bane, vaha rAjamati jisane rathanemi kI vAsanA para aMkuza lgaayaa| vaha madana rekhA hI thI jisake goda meM par3I hai pati kI khUna se lathapatha deha, lekina usane adbhuta dhairya se kSamatA se usake mana ko maitrI karuNA meM sthira kara uccagati pradAna kii| vaha rAnI kaikayI jisane devAsura saMgrAma meM dazaratha ke ratha kI khUTI khisakane para usa sthAna para apanI aMgulI lagA dii| sAdhumArga se cyuta hone vAle bhavadeva ko sthira karane vAlI nAgilA hI thii| tulasI se mahAkavi tulasIdAsa banane ke pIche nArI kA hI marmasparzI vacana thaa| vartamAna meM nArI kisI bhI bAta meM pIche nahIM hai, puruSa ke kadhe se kaMdhA milAkara calane ko taiyAra hai| sarojInI nAyaDU, kastUrabA, vijaya lakSmI paMDita, madara TeresA, indirA gA~dhI jaisI mahAna nAriyA~ jAgRta nArI zakti kI paricAyaka hai| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deza bhaktinI jhA~sI kI rAnI lakSmI bAI kI vIratA tathA mevADa kI padminI ityAdi, sukumAra nAriyoM kA jauhara yAda kareM to rogaTe khar3e ho jAte hai| pannA dhA~ya ke apUrva tyAga ne hI mahArANA udayasiha ko mevADa kA siMhAsana dilAyA, jisase itihAsa ne nayA mor3a liyaa| isI taraha aneka nArI ranoM ne apane tyAga va balidAna evaM satItva ke teja se bhAratavarSa kI saMskRti ko samujjvala bnaayaa| vartamAna meM nArI pUrva se adhika svatantra hai| tathA jhUThI paramparAoM se baMdhI huI na hote hue usake jIvana meM aneka samasyAe~, aneka ulajhaneM lagI haiN| ina samasyAoM aura ulajhanoM kI malajar3a hai, zikSA kA abhaav| isa ora kacha samAja kA bhI darlabhya rahA to kacha nArI kI apanI paristhitiyoM zikSA se vaMcita rkhaa| zikSA ke abhAva meM usakA bauddhika vikAsa pUrNa rUpeNa nahIM ho pAyA, jisa kAraNa aneka kSetroM meM vaha puruSa para Azrita bhI rhii| nArI ko apanI samasyAoM kA hala svayaM karanA hogaa| koI kisI kI samasyA kA hala nahIM kara sakatA, pratyeka ko svayaM hI apane praznoM kA uttara DhU~DhanA hogaa| dUsarA to uttara DhU~r3hane meM kevala mArgadarzana kara sakatA hai| uttara nahIM de sktaa| ataH nArI ko svayaM hI ina ulajhanoM ko sulajhAnA hogaa| aura isake lie Avazyaka hai ki vaha zikSita ho| yahA~ para zikSA kA artha zabdoM ko raTanA mAtra nahIM hai| kitAboM ko par3ha lenA mAtra nahIM hai| zikSA kA artha hai "mAnasika zaktiyoM kA vikAsa" nArI kI mAnasika zaktiyA~ isa prakAra vikasita ho jAe ki vaha svayaMmeva svatantratA pUrvaka jIvana ke vividha pahaluoM para AtmavizvAsa pUrvaka nirNaya le sake, unheM sulajhA ske| zikSA se nArI vikAsa sambhava hai, lekina taba jaba vaha usake pavitra jIvana aura satItva ko akhaNDita rakhatA ho| pAzcAtya strI zikSita to hai, kintu bhAratIya striyoM ke AcAra vicAra kahIM adhika pavitra hai| kevala bauddhika vikAsa se hI mAnava kA paramakalyANa siddha nahIM ho sakatA, usake lie Avazyaka hai ki bauddhika vikAsa ke sAtha sAtha AcAra vikAra kA pAvitrya bhI banA rhe| vartamAna meM nArI zikSA kI ora to atidruta gati se agrasara ho rahI hai, kintu usakI pavitratA , usakA satItva usakI lajjA aura maryAdA meM kAphI antara AyA hai| jisase nArI kI buddhi kA to vikAsa huA, kintu. AtmA kA ptn| ataH nArI vyaktitva kA sarvAMgINa vikAsa apekSita hai| na kevala zikSA meM varana zikSA aura AcAra ke pAvana kSetra meM aura vaha taba hogA, jaba bhautika zikSA ke sAtha AdhyAtmika zikSA kA samanvaya hogA, aura adhyAtma hI samagra zikSA kA merudaNDa hogaa| (5)