Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI vijayavallabhasUkhira yahAM para paMjAba kesarI AcAryapravara zrI vijayavallabhasUrivarake jIvanakA paricaya karAyA jAtA hai| ye cAritrazIla, prabhAvasampanna, gurubhakta evaM jaina samAjako niHsvArtha sevA karanemeM apane jIvanako pUrNa kara denevAle mahApuruSa haiM / ApakA jIvana itanA vizuddha hai, jisako suna kara manuSyake hRdayaMgata anekAneka doSa dUra ho jAya / yahA~ para inake sampUrNa jIvanavRttako likhane kA saMkalpa nahIM hai aura na itanI taiyArI bhI hai, kintu sirpha inake jIvanako saMkSipta rUparekhAkA Alekhana mAtra karanekA irAdA hai / isa mahApuruSake jIvanakA pUrNa paricaya prApta karaneko cAhanA vAle mahAnubhAvoMko zrIyuta kRSNalAlajI varmA saMpAdita " Adarza jIvana " nAmakI pustaka sAdhanta par3ha lenA ucita hai / janmasthAna, mAta-pitAdi-isa mahApuruSakA janma vikrama saMvat 1927 kArtika zukla dvitIyAke zubha dina dharmakSetra bar3odA zaharameM huA thaa| Apake pitAkA zubha nAma zrIyuta dIpacaMdabhAI thA aura mAtAkA nAma zrIpatI icchAbAI thaa| ApakA dhanyanAma " chaganalAla" thA / ApakA kula svAbhAvika hI dharmasaMskAra sampanna thA, aura Apa khuda bhI janmasaMskArasampanna AtmA the, ataH Apako bAlyAvasthAse hI vItarAgadevapraNIta dharmake prati atyanta zraddhA evaM Adara thA / pravrajyAkA saMkalpa-saMsArameM bahudhA karake yaha eka aTala niyama hai ki apanI AtmAkI unnatike abhimukha pratyeka vyaktiko apane jIvana-vikAsake liye koI aisA eka na eka nimitta jarUra milanA cAhie jisake saMyogase vaha apane jIvanavikAsake liye apUrva evaM akalpanIya dharmasAmagrI prApta kara leve / evaM kSaNa bhI koI aisA apUrva hotA hai ki jisa samaya milA huA zubha saMyoga manuSyake jIvana-vikAsake liye amogha sAdhana sA ho jAya / saMvat 1942 kA varSa dhanya thA, jisa samaya apane caritranAyaka gRhavAsameM the aura taba ApakI umra anumAna paMdraha sAlakI ho
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI vijayavalabhayarivara [ 115 cukI thii| isa samaya svargavAsI gurudeva zrI 1008 zrI vijayAnandasUrivara ( AtmArAmajI mahArAja )kA bar3odA zaharameM padhAranA huA / ina dharmakathA-labdhisampanna parama gurudevakI dharmadezanAkA asara apane caritranAyaka - jinakA zubha nAma gRhavAsameM " chaganalAla" thA, - para khUba par3A / usI samayase Apane apane jIvanako gurudevake caraNoMmeM nyochAvara kara denekA apane dilase nizcaya kara liyA, arthAt dIkSA grahaNa karanekA dRr3ha saMkalpa kara liyaa| aura apane bar3e bhAI zrIyuta svImacandabhAIse apanA nizcaya bhI jAhira kara diyaa| saMsArameM moha bhI eka bar3I cIz2a hai| bar3e bhAIne dIkSA lenese Apako manA kara diyA, to bhI Apa gurudevake sAtha raha kara dharmArAdhana karane lge| yaha dekha kara Apake bar3e bhAIko gurudevake prati asaMtoSa evaM avizvAsa hone lgaa| usa samaya gurudevane lAbhAlAbhakA vicAra karake khImacaMdabhAIse kahA ki jaba taka ApakI sammati na milegI jaba taka " chagana "ko dIkSA nahIM dI jAya yaha vizvAsa rakhanA / antameM Apako dRr3ha vairAgya bhAvanAko dekha kara, kaI mahInoM ke bAdameM, Apake bar3e bhAIne gurudevake caraNameM kSamAprArthanAke sAtha Apako dIkSA dene ke liye sammati de dii| khImacaMdabhAIkI anumati mila jAne para gurudevane saMvat 1944 vaizAkha zukla 13ke dina rAdhanapurameM dIkSA dii| Apako zrI harSavijayajI mahArAjakA ziSya banAyA aura nAma " muni zrI vallabhavijayajI" rakkhA gayA / suziSyatva--Apa janmasaMskArasampanna AtmA honese evaM Apako apanI mAtAkI orase dharmake dRr3ha saMskAroMkA vArasA milaneke kAraNa ApameM anekAneka guNa bhare the| phira bhI bhaviSyameM unheM mahApuruSa honeke liye jina guNoMko AvazyakatA thI ve sarvazAstrapAraMgata dharmadhuraMdhara sarvagugasampanna gurudeva zrI 1008 zrI vijayAnandasUrivarakI chAyAmeM prApta ho ge| gurudevako bhI apane isa laghutama ziSyakI sahaja vinayazIlatA, buddhi, kAryadakSatA AdikA paricaya alpa samayameM hI ho gayA / ataH Apane apane mahattvake dharmakAryoMkA bhAra inake Upara DAla diyaa| Apake lie gurudevake aMtaHkaraNameM anekAneka zubha AzAyeM thii| yahI kAraNa thA ki una gurudevane apane isa gugaguru laghu ziSyake prati apanI asIma kRpAkI dhArA bahAI thI / Apake hRdayameM yaha bhI pratIta ho gayA thA, ki Apa jainadharma evaM jaina samAjakI unnatike lie jo kucha karanA cAhate haiM usakI pUrNAhuti isa laghu ziSyake dvArA hone vAlI hai| iso aTala vizvAsake kAraNa apane dehAnta honeke samaya Apane paMjAba-zrIsaMghake samakSa apane isa laghu ziSyako AcArya padase sammAnita karane kI zubha AzA prakaTa kI thii| sacamuca hI jagatameM aisA guru-ziSya sambandha dhanya hai, jahA~ ziSya apane viziSTa guNoMke dvArA gurudevake hRdayako apanI tarapha kara letA hai aura gurudeva apane guNavibhUSita vinIta ziSyako dekha kara prasanna hote haiN|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116] jJAnAMjali jJAnAbhyAsa-hamAre carita-nAyakane gurudeva zrI 1008 zrI vijayAnandasUrivarakI caraNachAyAmeM raha kara unake pAsa jaina darzanaviSayaka viziSTa evaM vividha zAstroMkA adhyayana-avalokana Adi kiyA hai / itanA hI nahIM kintu caritanAyaka mahApuruSane gurudevameM rahI huI samayazakti evaM guNoMko apane andara samAviSTa kara liyA hai| eka tarahase Aja hama yaha kaha sakate haiM ki ye caritanAyaka mAnoM sAkSAt una gurudevakA pratibimba hI hai| isa mahApuruSane una gurudevakI ekatAnase aharniza kI huI sevAke prabhAvase unameM rahA huA pratibhAzAlI jJAna, unakA nirmala caritra, unakI amogha dharmadezanA, unakI vAdalabdhi, unakI tattvapratipAdanazakti, unake kSamA, gAmbhIrya Adi guNa, unakA brahmateja, tapateja Adi guNoMko apane ApameM mUrta kara liyA hai / isake alAvA Apa una gurudevakI caraNopAsanAke prabhAvase vinayazIla, atinamra evaM saralasvabhAvI bhI bane haiN| vihAra - yadyapi apane caritanAyaka AcAryapravara zrI vijayavallabhasUri mahArAjane mAravAr3a, mevAr3a, mAlavA, gujarAta, dakSiNa Adi anekAneka dezoMko apane caraNasparzase pAvana karate hue vahAMko janatAko apanA cAritra, apanI amogha dharmadezanAzakti, apane gAmbhIrya kSamA Adi guNoMkA paricaya karAyA hai, phira bhI Apake vihArakA kendrasthAna svargavAsI gurudeva zrI 1008 zrI AtmArAmajI mahArAjakI antasamayakI AjJA aura unako Antarika icchAke anusAra ' paMjAba' hI rahA hai aura rahegA / ye mahApuruSa apane jIvanameM gurudeva kI taraha sadA apratibaddha vihArI haiM, yahI nahIM parantu jahAM Apake jAnese tanika mAtra bhI lAbha honekI saMbhAvanA ho vahAM, cAhe kitanA bhI dUra ho, vihAra karake pahu~caneke lie Apa kabhI kaSTa nahIM mAnate / vandana ho aise upakArI dhIra puruSake caraNoMmeM / ___ AcArya padArohaNa --- apane caritanAyaka mahApuruSa - jinakA AcArya padArohaNake pUrvameM muni zrI vallabhavijayajI nAma thA - ko svargavAsI gurudevakI anta samayakI icchA aura AjJAke anusAra zahara lAhaurameM paMjAba zrIsaMghane samudAyake praur3ha evaM jJAnacAritravRddha mahAmuniyoMkI sammatise vikrama saMvat 1981 mArgazIrSa zukla paMcamIke dina AcArya padapradAnapUrvaka svargavAsI gurudevake paTTa para virAjamAna kiyA hai / svargavAsI gurudevake hRdayameM yaha bAta pakkI jamI huI thI ki - mere bAdameM mere taiyAra kiye hue dharmakSetroMko sadAke liye agara siMcana karane vAlA koI bhI hogA to 'merA vallabha' hI hogA / sAthameM ApakA yaha bhI khayAla thA ki --- agara mere jIvanako bhAvanAoMko mUrtasvarUpa dene vAlA koI ho sakatA hai to vaha bhI " merA vallabha" hI ho sakatA hai| yahI eka mahattva bharA kAraNa thA ki- svargavAsI gurudevane apanI sampUrNa kRpA bhaviSyameM mahApratApI hone vAle apane laghu ziSya --jo apane caritanAyaka haiM -- ke Upara brsaaii| kyA hI Azcaryajanaka ghaTanA hai ki --- una gurudevake hRdayameM jo vicArAMkura paidA huA thA usake mutAbika Aja taka Apake pATako dIpAne vAlA, apane boye hue dharmakSetroko upakAra-dhArAse siMcana karane
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI vijayavallabhasUrivara [17 vAlA aura apanI hRdayaMgata bhAvanAoMko mUrtarUpameM lAne vAlA " vallabha " ke sivAya dUsarA eka bhI nahIM ho sakA hai aura na hone vAlA hai / dhanya hai una dIrghajJAnI svargavAsI gurudevako ! aura gurudevakI manobhAvanAoMko phalita karane vAle apane caritanAyakako ! ziSyasamudAya - apane caritanAyaka AcArya zrI vijayavallabhasUrikA ziSyasamudAya bhI mahAn evaM praur3ha hai / Apake samudAyameM khAsa karake ati prabhAvasampanna upAdhyAyajI mahArAja zrI sohanavijayajI mahArAja the| inakI kAryadakSatAke liye apane caritanAyakako bar3A vizvAsa thA aura inako Apa apanI bhujAke samAna mAnate the| inake dehAntase Apako bahuta ho AghAta pahu~cA thA, lekina mahApuruSa saMsArakI vastusthitiko dhyAnameM lekara aisI bAtoMko gambhIratAke sAtha pI jAte haiN| _ AcArya mahArAja zrI vijayalalitasUrijo Apake dUsare acche vidvAn evaM prabhAvazAlI ziSya haiM / ApakI vANImeM itanI madhuratA aura prasannatA bharI hai jo bar3e bar3e vidvAnoMko bhI mugdha kara letI hai| ApakI upadezazailImeM prabhAva hai| Apake nijI upadezase umedapura(mAravAr3a)meM " pArzvanAtha umeda jaina bAlAzrama" sthApita kiyA gayA hai| Apake gurudeva arthAt apane caritanAyakake upadezase sthApita kiyA huA varakANAkA "pArzvanAtha jaina vidyAlaya" bhI isa samaya inako dakSatA evaM sahAyatAse pratidina vRddhiko pA rahA hai / Apa bhI apane caritanAyakako bhujAke samAna haiN| Apake ziSya tapasvIjI zrI vivekavijayajI mahArAja haiM, zAnta svabhAvI haiM evaM niraMtara zAstravAcana aura svAdhyAya-dhyAnameM tatpara raha kara apanA samaya vyatIta karate haiN| __ AcArya zrI vijayavidyAsUrijI mahArAja apane sAtha hI janme aura sAtha hI dIkSita hue apane laghu bhrAtA zrI vicAravijayajIke sAtha gurudevakI AjJAse kitanA hI samaya paMjAbameM vicarate rahe aura gurudevakI anupasthitimeM vahAMke upAsakoM ko dharmopadeza dvArA dharmameM sthira rakhate rahe haiM, ve bhI hamAre caritanAyakake ziSya haiN| AcArya zrI vijayaumaGgasUrijI mahArAja hamAre caritanAyakake praziSya haiM, acche vidvAn haiM aura kaI bar3e 2 granthoMkA sampAdana sucAru rUpase kara rahe haiM / paMnyAsa zrI samudravijayajI mahArAja gaNi gurudevake ananya bhakta praziSya ratna haiN| gurudevakI AjJAko Apa paramAtmAkI AjJAkI taraha vinA * nanu na ca ' kiye prasannatAke sAtha zirodhArya kara lete haiM / gurudevako bhI apane isa praziSyake lie atyanta santoSa hai aura Apa isa samaya gurudevake sAtha hI vicara rahe haiN| inake atirikta hamAre caritanAyakake aura bhI bahutase vidvAna ziSya-praziSya haiM, jinakA vizada varNana Isa lekhameM kara sakanA asambhava hai|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 ] jJAnAMjali kSamA aura kAryadakSatA -- saMsAra meM yaha koI AzcaryakA viSaya nahIM hai ki mahApuruSoM ke jIvanameM unake sAmane anekAneka pratispardhI yA niSkAraNa mithyA virodha karane vAle uTha khar3e hote haiM aura unake jIvana meM kaI tarahakA anukUla-pratikUla vAtAvaraNa paidA hotA rahatA hai, lekina yaha to Azcaryajanaka hai ki isa avasthAmeM unakI buddhi, pratibhA dhIratA akSobhya hotI hai / apane caritanAyaka isa bAtake apavAda kaise ho sakate haiM ? Apake jIvanameM Apake sAmane virodha karane vAlI aneka vyaktiyA~ uTha khar3I hotI rahI haiM, kaI taraha ke anukUla-pratikUla saMyoga bhI upasthita hote rahe haiM, phira bhI Apane apanI ekaniSTha dharmavRtti, pratibhA aura kAryadakSatAke dvArA una sabako nisteja evaM dUra kara diyA hai| itanA hI nahIM kintu Apa, tUphAnameM Aye hue samudra meM apane ber3eko zAnti evaM dhIratAke sAtha pAra le jAne vAle viziSTa vijJAnadhAraka sukanIkI sI kAryadakSatAse sadA akSubdha rahakara apane dhyeya aura kAryako Age pahu~cAte rahe haiM / Apane apane se virodha karanevAloM ke liye na kabhI koI viruddha vAtAvaraNa phailAne kI koziza kI hai aura na unake liye apane hRdayameM kisI bhI taraha ke vaira-vaimanasyako sthAna taka diyA haiM | dhanya ho aise kSamAzIla evaM kAryadakSa guruvara " zrI vallabha " ko ! | jaina samAjakA bhI dhanya bhAgya hai ki Aja bhI usake udara meM aise mahApuruSa virAjamAna haiM / -- dharmopadezakatA - caritanAyaka AcAryavara zrI vijayavallabhakI dharmadezanA jinhoMne sunI hai| unheM isa bAta kA Azcarya na hogA ki ApameM dharmopadeza denekI kitanI prauDha zakti hai ? ApakI vyAkhyAna denekI paddhati vyApaka, ojasvI, pAMDityapUrNa evaM zAnta hai / ataH Apa kisI bhI mata, sampradAya yA gacchAntarake viSaya meM binA kisI prakArakA AkSepa kiye vAstavika dharmake rahasyoM kA pratipAdana karate haiM / yahI kAraNa hai ki -- deza - videza jahA~ kahIM Apa padhArate haiM vahA~ Apake vyAkhyAnameM jaina ho yA jainetara, svagacchakA ho yA kisI dUsare gacchakA, svasaMpradAya kA ho yA para sampradAyakA, sabhI niHsaMkocatayA Ate haiM aura prasannatApUrvaka apanI dharmabhAvanAoM ko puSTa banA kara sulabhabodhi evaM alpasaMsArI banate haiM / Apake dharmopadezako suna kara bar3e bar3e vidvAna bhI mugdha ho jAte haiM / Apake zAntarasapUrNa dharmopadezake prabhAvase saiMkar3oM gA~voMmeM cirakAlase cale A rahe jhagar3e evaM vaira-vaimanasya zAnta ho cuke haiM / isI kAraNako lekara jaina samAjako yaha vizvAsa ho gayA hai ki zAntike paigaMbara samAna isa mahApuruSake caraNa jahA~ hoMge vahA~ Ananda hI Ananda aura zAnti hI zAnti hogI / Aja jaina samAja apane isa prabhAvaka caritanAyakako "zAntikA sandezavAhaka " ke nAmase pahacAnatA hai / ApakA upadeza itanA vyApaka hai ki choTe bar3e sabhI AsAnI se samajha jAte haiM / 1 dharmacarcA kI labdhi-- caritanAyaka AcAryavarameM dharmacarcA karanekI koI apUrva labdhi evaM
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI vijayavallabhasUrivara [ 119 zakti hai / carcA karane vAlA cAhe zvetAmbara ho yA digaMbara, svagacchakA ho yA paragacchakA, mUrtipUjaka ho yA sthAnakavAsI, sanAtanI ho yA AryasamAjI, jaina ho yA jainetara, hindu ho yA musalamAna, pArasI Adi koI ho, cAhe jijJAsAvRttise AyA ho, cAhe Apake pAMDityakI parIkSA karaneke irAdese AyA ho yA vakratAse kevala virodha karaneke lie AyA ho, sabhIke sAtha Apa prasanna cittase dharmacarcA karate haiM, aura apane vaktavya ko sthApita karate haiN| dharmacarcA karane vAlA cAhe kaise bhI prazna kare, cAhe kisI prakArase kare, ApakI prasannatAmeM tanika bhI nyUnatA hone nahIM pAtI hai| dharmacarcAke samaya carcA karanevAlA cAhe kitanA bho garma ho jAya lekina Apake mukha para koI tarahakA vikAra dRSTigocara nahIM hotA hai| Apako zAnti Adise aMta taka eka sI kAyama rahatI hai / Apako dharma carcA karanekI ina vizeSatAoMke kAraNa Aja janatA Apako paMjAba kesarI' isa upanAmase sambodhana de rahI hai|| saMsthAoMkI sthApanA-apane caritanAyakane svargavAsI gurudevake saMketAnusAra apane dhArAvAhI upadeza dvArA sthAna sthAna para vidyAlaya, gurukula, lAibrerI Adike rUpameM aneka jJAnasatra khar3e kiye haiM / svargavAsI gurudeva sadA yaha kahate rahe the ki jaba taka jaina prajA jJAnasampanna na hogI unake jJAnabhaMDAra evaM sAhityakA saMrakSaNa aura pracAra na hogA taba taka jainadharma kI unnati honA saMbhava nahIM hai / sAtha sAtha unheM yaha bhI patA cala gayA thA ki jaba taka jaina prajA, jo Aja sadiyoMse dhArmika, naitika, vidyAkalA aura Arthika Adike viSayameM dina pratidina kSINa hotI calI hai, usakA punarutthAna na hogA taba taka jainadharma evaM jaina prajAko unnati na hogii| isake viSayoM svargavAsI gurudevane apane granthoM meM prasaMga pAkara kaI prakArake ullekha kiye haiM / ina saba bAtoMko dhyAnameM rakhate hue apane caritanAyakane una gurudevako hRdayagata bhAvanAoMko mUrta rUpa diyA hai| upasaMhAra -hama pUjyapAda mAnanIya paramagurudeva AcArya zrI 1008 zrI vijayavallabhasUrikI jIvanakathAkA upasaMhAra karate hue itanA hI kahanA kAphI samajhate haiM ki yahAM para hamane ina mahApuruSakA jo jIvana lIsvA hai, vaha saMkSipta rUparekhA mAtra hai, vistArase ApazrIjIkA jIvana eka bRhad granthakA rUpa dhAraNa kara sakatA hai| aMtameM hamArI yahI hArdika bhAvanA hai ki hamAre caritanAyaka sudIrghAyu ho aura unakI chatrachAyAmeM yaha jaina samAja dina dunI rAta caugunI tarakkI karatA rhe| [ 'sevaka' sAptAhika, gujarAMvAlA-paMjAba, tA. 1 navembara sane 1940 ]