Book Title: Vartaman Samay me jain Siddhanto ki Upadeyta
Author(s): Vinaykumar
Publisher: Z_Umravkunvarji_Diksha_Swarna_Jayanti_Smruti_Granth_012035.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211896/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna samaya meM jaina siddhAntoM kI upAdeyatA 0 munizrI vinayakumAra 'bhIma' kahane ko kahA jAtA hai, vartamAna yuga ne bahuta unnati kI hai, eka apekSA se yaha saca bhI hai, bhautika vijJAna uccatA taka pahu~cA hai aura pahu~catA jA rahA hai| usa dvArA aise aise cAmatkArika nirmANa hue haiM, jinakI saMbhavata: mAnava ko koI kalpanA hI nahIM thI / yaha saba to huA, para yaha kahanA atizayokti nahIM hogA ki usane aAja bahuta khoyA bhI hai / itanA khoyA hai ki kabhI-kabhI to use aisA mAnane meM saMkoca hone lagatA hai ki vaha mAnava bhI hai kyA / vaijJAnika vikAsa to huA para kauna nahIM jAnatA ki usase sArA jagat Aja AtaMkita aura bhayAkrAMta hai| mahAna vaijJAnika kI pratibhA kA adhikatama bhAga aise vidhvaMsaka zastrAstroM ke nirmANa meM laga rahA hai, jo kSaNabhara meM jagat meM pralaya macA skeN| vidhvaMsaka sAdhana-sAmagrI ke AviSkaraNa aura sarjana kI yaha prakriyA uttarottara tIvragati ke sAtha cala rahI hai| ina zastrAstroM kA kahIM prayoga ho na jAya, isa bhIti se mAnava vipula nara-saMhAra se bacane hetu kabhI kabhI anAkramaNa-sandhi kI carcAe~ karatA hai, kabhI vizva-maitrI kI bAteM karatA hai para bhItara hI bhItara saba eka dUsare ke prati avizvAsI tathA zaMkAzIla haiM / sacamuca Aja sarvatra eka aisA vAtAvaraNa chAyA hai, jisameM pArasparika avizvAsa, saMzaya tathA durAva ke bhAva vyApta haiN| sabhI zAnti kI bAteM karate haiM, cAha bhI rakhate haiM para vaisA sadha nahIM pAtA / Aja ke isa viSama yuga meM, maiM yaha samajhatA hU~, zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA pratipAdita jIvana-darzana yA jaina dharma ke siddhAntoM kI vastuta: bahuta bar3I upayogitA hai| ahiMsA jainadharma kA mahattvapUrNa siddhAnta hai| ahiMsA kI carcA to anyAnya dharmoM meM bhI yathAprasaMga hotI rahI hai, para vaicArika evaM vyAvahArika donoM dRSTiyoM se jainadharma isameM atyanta sUkSmatA tathA gaharAI taka phuNcaa| usakI mAnyatA hai ki na kevala kisI prANI ke prANoM kA viccheda karanA hiMsA hai, vANI dvArA kisI ko prAghAta pahu~cAnA bhI hiMsA hai| kisI ke prati durvicAra lAnA bhI hiMsA hai| yadyapi jisake prati mana meM duvicAra lAe jAte haiM, usako ve dikhAI nahIM dete kintu jo durvicAra lAtA hai, usake mana ko to ve vikRta tathA dUSita kara hI DAlate haiN| vikAramaya tathA doSagrasta cintanadhArA vAtAvaraNa meM azAMtimaya sthiti kA niSpAdana karatI hai, jJAnIjana aisA batalAte haiN| kisI bhI kriyA (Action) kI pratikriyA (Reaction) hotI hai, yaha sunizcita hai| koI vyakti yadi apane mana meM, vacana meM tathA karma meM ahiMsA svIkAra karatA hai to usase sambaddha jitane bhI vyakti haiM, pratikriyA-svarUpa unameM ahiMsaka bhAva utpanna hotA hai / vAtAvaraNa sahaja hI pavitra banatA hai| yadi eka rASTrAdhyakSa bhAvAtmaka rUpa meM bhI yathArthataH ahiMsA ko svIkAra karale to usameM jarA . Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna samaya meM jaina siddhAMtoM kI upAdeyatA / 205 bhI sandeha nahIM ki usakA anyAnya rASTrAdhyakSoM para bahuta bar3A prabhAva par3egA / ahiMsA se hI vizvamaitrI tathA samatA phalita hotI hai| vizvamaitrI bhASaNoM, vArtAlApoM aura prAyojanoM se kabhI phalita nahIM hotii| use lAne hetu ahiMsA ko jIvana meM utAranA hI hogA / bhagavAn mahAvIra ne ahiMsA ko vijJAna batalAyA, jisakA prAzaya yaha thA ki ahiMsA ko sUkSmatA, gahanatA tathA vyApakatA ke sAtha jAnanA vAstava meM bahata bar3I upalabdhi hai| vaiyaktika, pArivArika sAmAjika, rASTrIya tathA antarrASTrIya-sabhI kSetroM meM ahiMsA kI aparihArya AvazyakatA hai| jaina dharma ke anusAra ahiMsA kAyaroM kA siddhAnta nahIM hai, vaha vIroM kA dharma hai| ahiMsA ko jIvana meM utArane ke lie bahuta bar3I prAtma-zakti kI AvazyakatA hai / / ahiMsA kI taraha jainadharma kA eka dUsarA mahattvapUrNa siddhAnta anekAMta darzana hai| jIvana meM hama pratyakSa rUpa meM jo saMgharSa, dvandva, kalaha tathA zatrubhAva dekha rahe haiM, usakA mUla manuSya ke vicAroM meM utpanna hotA hai| vicAra vastutattva kI samajha para nirbhara karate haiM / yadi samajha meM prAgraha buddhi yA aikAntika pakar3a hogI to vyakti jar3a banegA / phalata: vaha satya ke bahuAyAmI svarUpa ko yathAvat rUpa meM pakar3a hI nahIM sakegA aura na use pratipAdita hI kara sakegA / aksara hotA aisA hI hai, loga kisI vastu yA tattva ke eka hI pakSa ko durAgraha yA jar3atA ke sAtha gRhIta kara lete haiM aura ekamAtra use hI yathArtha mAnate haiN| jo vaisA nahIM svIkAratA yA nahIM bolatA, use loga galata mAnane lagate haiN| yahIM se saMgharSa kA daura zurU hotA hai, jo Age calakara zatazAkhI, sahasrazAkhI vaTavRkSa kI taraha uttarottara bar3hatA hI jAtA hai / vAstava meM satya anubhUti kA viSaya hai, vaha samagratA se eka sAtha kahA nahIM jA sktaa| jaba vaha vacana kA viSaya banatA hai to use bhinna-bhinna rUpa meM bhinna-bhinna vacanoM dvArA nirUpita karanA hotA hai / ApekSika nirUpaNa ekAnta nahIM hotA hai, vaha anekAnta hotA hai, usa nirUpaNa kI vacana-paddhati ko syAdvAda kahate haiM / anekAntavAda yA syAdvAda vizva ko jainadarzana kI adbhata dena hai| Aja kA yuga, jisameM asahiSNutA, kaTutA, pAsparika prasadbhAva Adi vyApaka rupa meM phailate jA rahe haiM, jinakA pariNAma saMgharSa, hiMsA, raktapAta ke rUpa meM prakaTa hotA hai| yadi vicAra meM anekAnta-tattva ko svIkAra kara leM to ye saba sthitiyA~ jinheM mAnavatA kA abhizApa kahA jA sakatA hai, svayaM samApta ho jaaeN| virodha aura jhagar3e kA mukhya kAraNa asahiSNutA hai / asahiSNutA kI AdhArabhUmi durAgraha hai| anekAnta ke pAte hI tatkAla asahiSNutA tathA durAgraha kA unmUlana ho jAtA hai| isase vaicArika sahiSNutA, saumyatA tathA sadvyavahAra kA vAtAvaraNa banatA hai| loka-jIvana meM jo azAnti vyApta hai, usakA eka kAraNa parigraha hai, parigraha kA artha dhana, sampatti, vaibhava, sAdhana-sAmagrI aura ina saba meM Asakti hai / manuSya kI yaha kitanI bar3I durbalatA hai ki vaha bahuta kucha prApta kara lene para bhI santoSa nahIM kara pAtA / jisa prakAra AkAza kA anta nahIM hotA, usI prakAra usakI icchAe~ bhI ananta haiM / jyoM jyoM manuSya ke pAsa dhana-daulata prAtA jAtA hai, usakI AkAMkSAe~ aura adhika baDhatI jAtI haiN| vaha unameM lipta va mUchita hotA jAtA hai / zAstrakAra ne mUrchA ko parigraha kahA hai / mUrkhA eka prakAra kI behozI hai, mAdakadravya kA sevana kara vyakti apanA hoza-havAsa kho baiThatA hai, usI prakAra parigrahajanita mUrchA yA dhana, vaibhava ke naze meM bhI manuSya kI vaisI hI sthiti hoto hai / jainadharma parigraha ko pApa kA mUla mAnatA hai, kyoMki jyoM hI manuSya dhana-daulata ke lobha meM phaMsa jAtA hai, vaha pApa-puNya, dhammo dIvo saMsAra samuca meM carma hI dIya Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha khaNDa / 206 dharma-adharma saba bhUla jAtA hai| use kevala paisA hI paisA dIkhatA hai| vaisI sthiti meM manuSya ke sadguNa lupta ho jAte haiM, usameM durguNa apanA aDDA banA lete haiN| jainadharma meM parigraha ke tyAga para bar3A jora diyA gayA hai| usa dvArA svIkRta pA~ca mahAn vratoM meM aparigraha bhI hai| usake anusAra sAdhaka kI vaha sthiti atyanta pavitra hotI hai, jahA~ vaha parigraha kA sarvathA parityAga kara detA hai| jIvana meM aparigraha kA bhAva parivyApta ho jAne para, dUsare zabdoM meM / santoSa vyApta ho jAne para adbhuta zAnti kA anubhava hotA hai| parigraha ke lie hI to prAdamI mArA-mArA phiratA hai, nIca-puruSoM kI khuzAmada karatA hai, apamAna, bhartsanA Adi saba kucha sahatA hai / yadi vaha parigraha-lipsA se mukta ho jAya to nizcaya hI usake jIvana meM zAnti kA athAha samudra hilore lene lagatA hai| vAstava meM jainadharma ke prAdarza vizvajanIna haiN| jainadharma saMkIrNa sAMpradAyikatA ke pariveza se sarvathA vimukta hai| vaha jIvana kA yathArtha darzana hai, eka zIlamaya prAcAra-paddhati hai, jo satya kI pRSThabhUmi para avasthita hai| usake siddhAnta nizcaya hI Aja ke vaiSamyapUrNa yuga meM samatA, zAnti, samanvaya aura saha-astitva kI sajIva preraNA dene meM samartha haiN| jainasantoM, vidvAnoM evaM upAsakoM ko cAhie ki jainadharma ke isa virAT evaM zAzvata zAntiprada vicAra-darzana ko ve jana-janavyApI banAne kA satprayAsa kreN| 00