Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24. upAsanA ApaNA dezamAM "upAsanA' zabda ghaNo pracalita che. "upa+AsanA e rIte be zabdo bhegA thavAthI A zabda banela che. "upa' eTale pAse ane AsanA' eTale besavuM. je pravRttimAM ghaNA vakhata sudhI pAse besI rahevAnI kriyA cAlatI hoya te pravRttinuM nAma "upAsanA' che. vidyopAsanA, dhanopAsanA, dharmopAsanA ane svAmI-upAsanA tathA IzvaropAsanA-Ama vividha prakAranI upAsanAo vartamAnamAM pracalita che. upAsanA karanAro koI paNa manuSya upAsanAnA pariNAmane pAmavAno prayatna karato hoya che. upAsanA barAbara prAmANikapaNe zarIrane cittane sparze e rIte karavAmAM Ave to tenuM pariNAma AvyA sivAya rahetuM nathI. upAsanA zarIrane sparza eTale zarIra dvArA tenuM barAbara AcaraNa thAya ane cittane sparze eTale cittamAM te barAbara ThaselI hoya, samajAyelI hoya. je kriyA cittamAM barAbara samajapUrvaka kaselI hoya te kriyA zarIrane jarUra sparzavAnI ja. eTale zarIra dvArA AcaravAnI. je kriyA cittamAM barAbara samajapUrvaka kaselI na hoya te kriyA kadAca bAhya rIte zarIra dvArA dekhAvanI daSTie karavAmAM Ave to paNa tenuM pariNAma jevuM ane jeTaluM joIe teTaluM ane tevuM AvatuM nathI; jema ke koI nokara paisA meLavavAnI dRSTie koI zeThanI upAsanA karato hoya. ahIM upAsanA eTale zeThanI AjJA pramANe vartavAnuM; zeThanI najaramAM rahIne kAma karavAnuM athavA zeThanI icchA pramANe vartavAnuM samajavuM. have jo A nokara zeTha tarapha aNagamo rAkhe, drohI jevuM vartana kare, AjJA vA icchA pramANe na varte to te kadI paNa pote dhAryA pramANeno lAbha meLavI zakavAno nathI; tyAre je nokara potAnA zeTha tarapha kharekhara sadUbhAva rAkhe che, tene lAbha thAya tema varte che, bhale potAne sahana karavuM paDe paNa zeThane hAni na thavI joIe evI kartavyaniSThAnI varte che, samayano bagADa karato nathI, tema dila ke zarIranI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsanA 0 199 corI karato nathI ane barAbara tanamana daIne kAma kare che te alpakALamAM ja dhAryA karatAM sAro lAbha meLave che, e Aje paNa anubhavasiddha hakIkata che. A rIte vartanAra nokaranI buddhi paNa vikasita thAya che ane te jokhamI kAmane paNa barAbara pahoMcI vaLe che. pariNAme te vakhata jatAM nokara maTIne zeThanI padavIe pahoMce che. je vidyArthI vidyAnI upAsanA karavA pravRtti kare che te nizALe ke kaoNlejamAM jAya teTaluM basa nathI, tenI pAse sArAM ghaNAM pAThyapustako hoya te paNa pUratuM nathI, tenI pAse iMDIpena vagere paNa sAdhano pramANamAM vadhAre hoya te paNa paryApta nathI. jo tenuM mana vighA tarapha abhirucivALuM na hoya, adhyApaka tarapha vinayayukta vartanavALuM na hoya ane zIkhavAnA viSayane barAbara samajavAnI taiyArIvALuM tenuM mana ekAgra na ja thAya. jyAre je vidyArthInuM mana vidyAthI thatA lAbhane barAbara samajatuM hoya, vinayavRtti tenAmAM hoya ane zIkhavAnA viSayane sthira citte samajI te aMge mananaciMtana karavAnI tenI mAnasika taiyArI hoya to koI paNa viSayano abhyAsa karanAra vidyArthI te viSayano uttama niSNAta thaI zake che. te viSaya aMge vivecana karavAnI, prabaMdho lakhavAnI tathA bIjAne prayogo karIne samaja ApavAnI zakti tenAmAM sacoTa AvI jAya che. ane Avo vidyArthI uttama rIte vidyAnA lAbha uparAMta saMskAritAne paNa pAme che, keLavAyela bane che. eTale vidyAnI upAsanA karavA gayA pahelAM tenI je cittanI vA zarIranI vA sAmarthyanI avasthA hatI, te vidyA meLavyA pachI arthAt ukta rIte vidyAnI upAsanA karyA pachI ghaNI ja tejasvI, ojasvI ane pratApazALI banI jAya che ane A jAtanA vidyArthIne vyaktitva uparAMta pratiSThAno lAbha thAya che ane AnuSaMgika rIte dhanano lAbha paNa tene maLe che. dhana mATe tene phAMphAM mAravAM paDatAM nathI, paNa lakSmI tene zodhatI Ave che. have ApaNe dhanopAsanA, dharmopAsanA athavA IzvaropAsanA vize vicArIe. evAM seMkaDo udAharaNo maLI zake ema che ke jeo kevaLa dorIloTo laIne bIje sthaLe dhanopAsanA mATe gayelA, teo kharekhara samRddha banelA che. emAM apramANikapaNe vartanArA paNa haze; paraMtu kartavyaniSThA ane pramANikatA pramANe vartanArA paNa samRddha banelA che enI koI nA nahIM kahI zake. evA mANasane meM najare joyela che ke je eka samaya milamAM paTAvALAnuM
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 0 saMgIti ke jhADu denAranuM kAma karato hato te vakhata jatAM aMgrejI ghaNuM ochuM jANato hovA chatAM te ja milamAM maeNnejara thayela hato. je loko dhanopAsanA mATe bIjA zaheramAM ke bIjA prAMtamAM vA dezamAM jAya che teonA manamAM dhanopAsanAnA bAhya ane AMtarika upAyo barAbara ThaselA hoya che, ane keTalAka upAyo to temane navA navA sUjhatA paNa jAya che. sAdAI, namratA, milanasArapaNuM, vANInuM mAdhurya, sahakAranI bhAvanA, paragajupaNuM--A badhA guNo dhanopAsanAmAM mukhya che. A uparAMta khaDatalapaNuM, parizrama-parAyaNatA, sAhasa, nirAza na thavAnI vRtti ane jAgrata vicArazakti tathA ekabIjA dhaMdhAonuM paraspara tulanAtmaka nirIkSaNa karavAnI sAvadhAnatA--A badhuM paNa guNanI dRSTie jarUrI che. kArakhAnAnI ke dukAnanI yojanA, potAnA dhaMdhAne phelAvavAnAM sAdhanonI pUrI mAhitI ane pradhAnazakti utsAha. mana dhanopAsanAnI yojanAo ja barAbara vicArIne ghaDatuM hoya ane ethI viparIta dazAmAM eTale vilAsa, mojazokha ke nirAzA tarapha jarA paNa na jatuM hoya e rIte manovyApAranuM niyaMtraNa kare, ane zarIra paNa e niyaMtraNane anusaratuM hoya to pachI dorIloTo laIne bahAra gayelA loko karoDapati zA mATe na thAya ? jAgrata dhanopAsaka kadI koInuM AMdhaLuM anukaraNa nahIM kare, tema gajA uparAMta pravRtti paNa nahIM kare tathA vAhavAhamAM paDI AMdhaLI rIte gajA uparAMta kRtrimapaNe paraduHkhabhaMjana paNa nahIM thAya; bhale e paraduHkhabhaMjana thavAne vizeSa iSTa samajato hoya, chatAM potAnI maryAdAne kadI na vaTAve. upara kahI tevI traNe upAsanAomAM mana ane zarIranI ekatA hoya to ja saphaLatA maLe che tema ApaNe joyuM. mananI ekAgratA ane tadanusAra zarIra dvArA AcaraNa na hoya to svAmInI upAsanA, vidyAnI upAsanA ane dhananI upAsanA lagabhaga niSphaLa jAya che e siddha vAta che. e ja rIte dharmanI upAsanA athavA IzvaranI upAsanA paNa mananI ekAgratA ane zarIra dvArA AcaraNa vinA thatI hoya to te phaLa zI rIte Ape ? ApaNe tyAM aneka dharmo che ane devo paNa aneka che. koI hanumAnanI, koI bhadrakALInI, koI mahAdevanI (mahAdevo vividha nAme hoya che), koI rAmanI, koI kRSNanI, koI aMbAjInI, koI buddhanI upAsanA karanArA aneka loko hayAta che. ghaNAkharA to A upAsanA niyamita karanAra hoya che, ane keTalAka to upAsanA vinA bhojana na levuM evA niyamavALA paNa
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsanA 0 001 hoya che. upara jaNAvelA aneka devonI tathA devIonI upAsanA karavAnuM kAma sarasa che, lagIre khoTuM athavA anucita nathI. paNa jema svAmInI upAsanA karanAro, vidyAnI upAsanA karanAro ane dhananI upAsanA karanAro potAno uddeza spaSTa samaje che ane ema samajIne barAbara niSThAthI ane pramANikatA sAthe upAsanA kare to ja lAbha meLave che, tema A deva ane devIonI upAsanA vize paNa barAbara samajavAnuM che. pahelAM to e upAsako te te devonI ke devIonI upAsanA temanI kulaparaMparAmAM UtarI AvelI hovAthI pote te calAve che ema teo samaje che ane te aMge potAno zuM uddeza che te vize spaSTa bhAna ke samajaNa temane hotI nathI, e vastu vizeSa vicAravA jevI che. koI paNa pravRtti dunyavI hoya yA AdhyAtmika hoya, te zarU karatA pahelAM dareka pravRtti karanAre potAno uddeza spaSTa samajavo e jarUranuM che. ema nahIM karavAmAM Ave to te upAsanA mAtra sAdA pherA jevI ja rahevAnI che. temAMthI koI jAtanI preraNA maLavAno saMbhava nathI. ethI jIvananI prakriyAmAM kazo ja phera paDavAno nathI. Ane pariNAme evI uddezyahIna upAsanA kazuM ja phaLa ApavA samartha nathI, eTaluM ja nahIM paNa evI AdhaLI upAsanA ghaNI vAra anartha paNa pedA kare che ane manuSya jIvananI barabAdInuM kAraNa athavA nAstikavRttinuM kAraNa banI jAya che. jyAM sudhI mANasa bALaka hoya, DhIMgalA-DhIMgalInI ramato karato hoya, ane jyAM sudhI koI jAtanI vyAvahArika buddhino vikAsa na thayo hoya tyAM sudhI to evI AMdhaLI athavA nirdeza upAsanA bhale cAlatI rahe ane e rIte e kSamya paNa gaNAya. paraMtu jyAre manuSya kArya-akArya samajavAnI vaye pahoMce, potAnI bIjI badhI pravRttionI sAdhanAnA uddezo nakkI karI zakavA jeTalI buddhi dharAve ane moTAM moTAM sAhaso karI moTA moTA lAbho-pratiSThA meLavavA sudhInI zakti dharAvato thAya, tyAre paNa te te deva-devIonI AMdhaLI upAsanA ja cAlu rAkhe ane koI jAtanA uddeza vize potAno nirNaya nakkI na kare, to te potAnI jAtane Thagato hoya che athavA dhArmikatAno DoLa karato hoya che. A paristhitimAM te game te uttamottama manAtA devanI upAsanA karato hoya to paNa teno lAbha tene jIvanamAM ke jIvana pachI paNa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 - saMgIti kazo ja maLavAno nathI e hakIkta nizcita che. pelI traNa upAsanAomAM to jemanI jemanI upAsanA karavAnI che te ApaNane pratyakSa che, tenAM sAdhano najara upara che, e sAdhanAnI-upAsanAnI prakriyA ApaNane lAbha thAya e dRSTie ApaNe yojI zakavA vicAra karI zakIe chIe ane dhAryo lAbha na thAya to prakriyAmAM koI bhUla hovI joIe evo vicAra karIne jAgRti sAthe prakriyAne badalI zakIe chIe. e traNe upAsanAmAM ApaNo hetu taddana spaSTa hoya che ethI ja Ama banI zake che. jayAre ApaNe amuka amuka deva-devIonI upAsanA karIe chIe, tyAre e devomAMnI koI vyakti ApaNane pratyakSa nathI; eTaluM ja nahIM, paNa keTalAMka deva-devIo paurANika che. jeo Izvarane viyaMbhara, jaganiyaMtA mAnanArA che, teo Izvarane nirAkAra ane sarvavyApaka mAne che. Avo Izvara to sarvatra che, eTale enI upAsanA sAmAnya mativALA kema karIne karI zake ? jeno koI AkAra nathI, jenuM koI parimANa nathI tenI upAsanA karavAnuM bhAre azakya che. eTale anubhavI jJAnI AcAryoe te IzvaranAM amuka sphaliMgo kapyAM ane temanAM nAma rAma, kRSNa, hanumAna, bhadrakALI, aMbAjI vagere rAkhyAM; eTaluM ja nahi, e suliMgonAM mAnava jevAM jIvanacaritro paNa ApaNI sAme rajU karyA, ane nirAkAra niraMjana vyApaka evA IzvaranI upAsanAno mArga ApaNA jevA pRthakkaraNa na karI zake tevI pravAhapatita vRttivALAo mATe ghaNo ja saraLa karI Apyo. jemanAM aMtaracakSu khIlela che, pRthakkaraNazakti jAgrata che ane jeo jagatane ja IzvaranuM rUpa samajI zake che, temane mATe maMdiro ke mUrtionI apekSA ochI che. teo to eka puSpa joIne Izvarane samajI zake che, bhara unALAmAM lIlAMchama jevAM ane puSpothI lacI rahelAM vRkSone joIne Izvarane samajI zake che. mANasane joIne, pazune joIne, gaMgAne, himAlayane, jvALAmukhIne ane dharatIkaMpa vagerene joIne IzvaranuM sAMnidhya anubhavI zake che. paNa jeo AvA nathI ane upara jaNAvyA tevA pravAhapatita paraMparAne anusaranArA che chatAM vyavahAra buddhivALAM che, sArAsArane samajI zakanArA che, temane mATe ukta sphaliMgonI kalpanA ane te kalpanA dvArA temanI amuka AkAranI mUrtio sthApita karI nirAkAra niraMjana IzvaranI upAsanAno mArga lokahitaiSI RSimunioe ghaNo ja saraLa karI Apela che. ukta devomAM keTalAka aitihAsika che ane
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsanA - 203 teo rAma, kRSNa, hanumAna jevA mAnavarUpe itihAsakALamAM thaI gayA. temanA jIvana anusAra AkArone kalpI temanI mUrtio sthApI temanI upAsanAno mArga paNa te te AcAryoe saraLa karI Apyo. jema Izvara nirAkAra che, tethI tenI upAsanA kema thaI zake, e eka prazna hato, tema buddha vagere atyAre to nirAkAra ja che, ane ApaNI sAme vidyamAna nathI, tethI temanI upAsanA paNa kema karIne karavI e aMge paNa prazna ja hato. A baMne praznono khulAso ApaNA pUrvapuruSoe karI Apela che. AnuM nAma saguNopAsanA kahevAya. hanumAna brahmacArI hatA, asAdhAraNa vinayI hatA. bhakta hatA, vaja jevI kAyAvALA hatA, abhimAna vagaranA hatA. jeo hanumAnanI upAsanA karanArA che temanA manamAM hanumAnanA pavitra jIvanano, temanI bhaktiyukta vRttino, temanA akhaMDa brahmacaryano ane temanI bajaraMgatAno eTale vajAMgatA arthAt vaja jevI kAyAno khyAla satata rahevo joIe. AvA khyAlavALo hanumAnano upAsaka mAyakAMgalo, bIkaNa, pavitratArahita, bhaktavRtti vinAno kema karIne rahI zake? betraNa kalAka sinemA jonAranA mana upara tenI chApa rahetI hoya to niraMtara hanumaMta bhagavAna pAse janArAnA mana upara temanA jIvananI, temanA vyavahAranI ane temanI pavitratAnI chApa kema na bese ? upAsanA eTale pAse besavAnI pravRtti. jeo zrIhanumaMta pAse niyata besanArA che temanuM cAlu jIvana jarUra parivartana pAmavuM joIe. jo Ama na thAya ane jevuM ghareDamAM che evuM ja jIvana cAlatuM rahe to pachI upAsanA ane anupAsanAmAM phera kyAM rahyo ? upAsanA eka prakArano satsaMga che. niraMtara satsaMga thato hoya, chatAM tenI chApa ApaNA manamAM na Upase, tema ApaNA zarIra dvArA tenuM AcaraNa na thAya to samajavuM ke A upAsanAnA ApaNA uddezamAM kayAMka bhUla che athavA upAsanAnI prakriyAmAM kyAMka bhUla che athavA upAsanA mATe je mAhitI meLavavI joIe te meLavI zakAI nathI, tema mAnasika ane zArIrika taiyArI thaI zakI nathI. bAkI, jeo zrIhanumaMtanI, zrIrAmacaMdranI, zrIkRSNanI ke buddha vagerenI upAsanA karanArA che teo baLavaMta, pitRbhakta, bhrAtRsnehI, koI jAtanI lAlaca vinA satkarma karanArA ane potAnA aMtaraMga zatruo kAma, krodha, lobha, mada, moha vagere upara vijaya meLavanArA banavA joIe. bhale dhIre dhIre teo potAnA upAsya jevA bane, paNa pratyakSa jIvanamAM eka evI sthiti jarUra AvI javI joIe ke teo potAnA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 * saMgIti upAsyanI ghaNA nikaTa AvI javA joIe. te ja pramANe jeo duSTono nigraha karanArI ane sajjanonuM rakSaNa karanArI mahAzaktirUpa devIonI upAsanA karanArA che, temAM paNa duSTatA kema karIne TakI zake ? samasta brahmAMDa upara prabhutva rAkhavAvALI evI zaktinA akhUTa khajAnArUpa vidhavidha devIonA upAsako jo pote ja nabaLA hoya, duSTatAmAM rAcatA hoya, lAlacu, lobhI ane anyAyakArI tathA vizvAsaghAtI hoya to pachI emanI devIonI upAsanAne ne emane so gAunuM cheTuM che, ema ja mAnavuM joIe. eTaluM ja nahi, paNa jo AvA upAsako potAnA jIvanavaheNane jema che tema ja TakAvI rAkhavA mathe eTale potAnA anyAyakArI valaNane, parapIDakavRttine ane vizvAsaghAtanI vRttine ja vaLagI rahe to kharekhara te mahAdevIo temano ja nigraha karIne temane pAMsarA karaze e emanI upAsanAnuM pariNAma jarUra eka kALe AvavuM joIe. bAkI e mahAzaktio potAne upAsakonI cAlu anyAya-parAyaNa vagere prakAranI sthiti nALiyera caDAvavAthI ke dhUpadIpa yA naivedya caDAvavAthI ke rUpiyA-paiso nAkhavAthI calavI le vA sahI le ema to trikALe banavAnuM nathI, e cokkasa che. upAsanA mATe upAsanA uparAMta bIjA aneka zabdo vaparAyela che. paricaryA, sevA, bhakti, pUjA, prasAdanA, zukrUSA, ArAdhanA, upAsti, varivasyA, upacAra ane parISTi. tAtparya e che ke, jema ApaNe dhananI, svAmInI ane vidyAnI upAsanAne sarvAgI athavA thoDe ghaNe aMze ApaNA pratyakSa jIvanamAM saphaLa banelI joIe chIe, tema pUrvokta deva-devIonI upAsanA paNa ApaNA pratyakSa jIvanamAM ja saphaLa banatI ApaNe anubhavavI e khyAla agatyano che. paNa Ama kema banatuM nathI ? ane AvI pravAhapatitatA kema cAlI rahI che? ApaNe tyAM je vividha deva-devIonI upAsanAo cAlI rahela che, temAMnI eke upAsanA anucita che vA khoTI che vA asaMyata che, ema kadI koIe samajavAnuM nathI, tathA je rIte pravAhapatita A upAsanAo cAlI rahela che te paNa niSphaLa che yA anarthakArI che. ema paNa dhAravAnuM nathI. paraMtu e upAsanAo kema tenA kharA arthamAM saphaLa bane, jIvatAM ja ApaNe emanI saphaLatAno anubhava kema karIne karI zakIe e aMge ja prayatnapUrvaka vicAravAnuM che. jyAre bALaka nizALe bese ke tarata ja kaMI AMkaDA mAMDatAM ke
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAsanA 0 205 vAMcatAM-lakhatAM zIkhI jato nathI, paNa vakhata jatAM te jarUra AMkaDAM mAMDatAM ane vAMcatAM-lakhatAM zIkhI jAya che. zarUzarUmAM to bALaka pATI upara mAtra lITA kADhe che, ane te paNa sIdhA nahi paNa ADAavaLA, tema A pravAhapatita upAsanAnuM paNa banela che, eTale pravAhapatita upAsanA upAsanAnI prathama bhUmikA che, ane vAstavika upAsanAnuM prathama pagathiyuM che. have AgaLanAM pagathiyAMo upara kema karIne caDAya ane te aMge zuM vicAravuM joIe ane kevo prayatna karavo joIe e ja hakIkata tarapha dhyAna doravAnuM che. - akhaMDa AnaMda, julAI - 1962