Book Title: Upasak Dashang Ek Anushilan
Author(s): Sushila Bohra
Publisher: Z_Jinavani_003218.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229815/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAMga : eka anuzIlana zrImatI suzIlA bohavA upAsakaTazAM" sUtra meM bhagavAna mahAvIra ke Ananda, kadeva Adi pramukha 10 zramagopAsakoM ke jIvana-caritra kA nirUpaNa hai| sabhI zrAvakoM ne bhagavAna mahAvIra meM upadeza---zravaNakara 12 vrata aMgIkAra karate hae apane jIvana ko dharma-sAdhanA meM samarpita kA diyA bhAvada tannoM meM unakI dRDha zraddhA thI tathA geDo kI dhana mAgadA hote hue bhI unhoMne tyAgamaya jIvana kI ora se kadama bar3hAe ki ve devoM dvArA die gae upasargoM se bhI vicalita nahIM hue zrI sthAnakavAsI jaina svAbhyAya saMbha kI saMyojikA zrImatI suzIlA jI bohara ne upAsakadazAMga sU kI vizeSatAoM ko apane Alekha meM ubhArane kA prayatna kiyA hai : -sampAdaka tIrthakaroM dvArA upaTiSTa evaM gaNadharoM dvArA sUtra rUpa meM prastuta dvAdazAgI vANI hamako Agama prasAdI ke rUpa meM prApta huI hai| isake mAdhyama se bhavya jIvoM ko saMsAra sAgara se pAra hone ke lie dravyAnuyoga, caraNAnuyoga, gaNitAnuyoga evaM dharmakathAnuyoga vividha rUpa meM samajhAyA gayA hai| jisa prakAra mAtA-pitA apane baccoM ko utthAna hetu vividha prakAra se samajhAte haiM usI prakAra prabhu mahAvIra ne bhavya jIvoM ko janma-maraNa ke cakra se bacAne hetu kaI prakAra se samajhAyA hai| upAsakadazAMga sUtra dharmakathAnuyoga ke rUpa meM prastuta huaa| yaha aMgasUtroM meM ekamAtra aisA sUtra hai jisameM sampUrNatayA zramaNopAsaka yA zrAvaka jIvana kI caryA hai| jaina darzana meM sAdhanA kI dRSTi se dharma ko anagAra aura AgAra dharma do rUpoM meM prastuta kiyA gayA hai| anagAra dharma meM sabhI pApa pravRttiyoM kA tIna karaNa aura tIna yoga se tyAga tathA ahiMsAdi pAMca mahAvrata kA pAlana Avazyaka batAyA hai| isameM kisI prakAra kI chUTa (AgAra) nahIM hotii| mahAvratoM kI sAdhanA talavAra kI tIkSNa dhAra para calane ke samakakSa hai, jise sAmAnya vyakti aMgIkAra nahIM kara paataa| AgAra sahita vratoM kA pAlana karane vAlaH aNuvrato yA zramaNopAsaka kahalAtA hai| upAsaka kA zAbdika artha hai : upa-samIpa baiThane vAlA jo zramaNa ke samIpa baiThakara unase sadjJAna grahaNa kara sAdhana ko ara agrasara hotA hai vaha zramaNopAsaka kahalAtA hai| upAsakadazA meM aise hI Ananda, kAmadeva Adi 10 upAsakoM kA varNana hai jinhoMne prabhu mahAvIra ke upadezoM se prerita ho apanA jIvana sArthaka kara liyaa| upAsakadazAMga meM varNita sabhI zrAvaka pratiSThita, samRddhizAlI evaM vaddhimAna the unakA jIvana anuzAsita, vyavasthita evaM dharmaniSTha thA! gRhastha jobana meM rahate hue pAnI meM kamalavana kaise rahA jA sakatA hai, usakA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 186 ... jinavANI- jainAgama-sAhitya vizeSAGka sAMgopAMga varNana isa aMga meM upalabdha hai| kAma-bhoga meM Asakta revatI kI bhogalipsA ke varNana se batAyA gayA hai ki jana sAdhAraNa ko viSaya-vAsanA kA phala kitanA du:khadAyI hotA hai| isake citraNa dvArA niyamita saMyamita jIvana jIne kI preraNA dI gaI hai| zrI Ananda jI kI spATavAditA, kAmadeva ko dRr3hatA. aDigatA aura sahanazIlanA, kuNDakaulika kI saiddhAntika paTutA, sakar3Alaputra kI mithyAtvI deva-guru-rga ke prati nispRhatA Adi guNa anumodanIya hI nahIM anukaraNIya bhI haiN| sabhI zramaNopAsaka dhana-vaibhava, mAna-pratiSThA aura anya sabhI prakAra kI paudgalika sampadA se sampanna evaM sukhI the, lekina bhagavAna mahAvIra ke upadezoM kA zravaNa karane se unakI dizA evaM dazA donoM badala gii| ve sabhI pudgalAnandI se AtmAnaMdI bana gye| sabhI zramaNopAsakoM ke pAsa godhana kA bhI prAcurya thaa| isase yaha prakaTa hotA hai ki go-pAlana kA usa samaya bahuta pracalana thA tathA jaina bhI khetI tathA go-pAlana ke kAma kiyA karate the| abhyaMgana vidhi ke parimANa meM zatapAla tathA sahasrapAka teloM kA ullekha hai| isakA tAtparya hai ki Ayurveda kAphI vikasita thaa| Ananda ne zrAvakavrata dhAraNa karate samaya khAdya, peya, bhoga, Thapabhoga Adi kA jo parimANa kiyA thA, usameM usa samaya ke samRddha rahana-sahana para bhI prakAza par3atA hai| pinagRha se kanyAoM ke vivAha ke samaya sampanna gharAnoM se upahAra ke rUpa meM cala-acala sampatti dene kA bhI rivAja thA, jisa para putriyoM kA adhikAra rahatA thA jise Aja strIdhana kahA jAtA hai| yaha mahAzataka ke jIvana se patA calatA hai| vastuoM kA lena-dena svarNamudrAoM se hotA thA, dAsa-- dAsI rakhane kA bhI rivAja thaa| isa taraha bhagavAna mahAvIra ke samaya meM bhAratIya samAja ke samRddha vyavasthita jIvana kA citraNa dekhane ko milatA hai| hAlAMki pratyakSa rUpa se sAdhanAmaya jIvana se inakA koI saMbaMdha nahIM hai, lekina sukhI evaM samRddha gRhastha bhI jIvana ke uttarArddha meM ina saba sukhoM ko tyAgakara kisa prakAra prauSadhazAlAoM meM ekAnta meM baiThakara kaThina zrAvaka pratimAoM ko aMgIkAra kara jIvana sArthaka karate the, yaha hama logoM ke liye dIpazikhA kA kAma karatA hai : aise zramaNopArAkoM kA saMkSipta jIvana yahA~ prastuta hai (1) Ananda zrAvaka __ bhagavAna mahAvIra kA ananya upAsaka Ananda zrAvaka vANijya grAma magara meM apanI rUpaguNa sampanna patnI zivAnandA ke sAtha sukhapUrvaka raha rahe the| Ananda zrAvaka ke pAsa 12 karor3a sonaiyA kI dhanarAzi thI jisake tIna bhAga kiye hue the| 4 karor3a vyApAra meM, 4 karor3a bhana bhaMDAroM meM, 4 karor3a ghara-bikharI meM lagA hua thA tathA cAlIsa hajAra gAyoM kA pazudhana thaa| itanI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsaka dazAMga : eka anuzIlana 187 . Rddhi ke dhAraka hone para bhI bhagavAna mahAvIra ke upadezoM ko sunakara unhoMne apanA jIvana pUrNata: saMyamita karate hue svayaM tathA patnI zivAnandA ne pAMca aNuvrata tathA cAra zikSAvrata rUpa bAraha prakAra kA dharma svIkAra kara liyaa| sacce deva, guru, dharma aura anya tIrthiko kI ArAdhanA svIkAra kara lii| caudaha varSa nirdoSa rIti se pAlana karane ke bAda samAja ke AmaMtrita mitroM ke cIna unhoMne apane sabase bar3e putra ko apane sthAna para niyukta kiyA aura svayaM jJAtakula kI pauSadhazAlA meM cale gaye tathA vahAM gyAraha pratimAoM ko grahaNa kiyaa| pratimAoM ko dhAraNa karane se unake zarIra meM kevala asthibhAga raha gayA / ataeva unhoMne savidhi saMthArA kara liyaa| zubha pariNAma kI dhArA meM unheM avadhijJAna ho gyaa| isa avadhijJAna meM ve pUrva, pazcima tathA dakSiNa dizA meM 500-500 yojana taka kA lavaNa samudra kA kSetra, uttaradizA meM culla himavAn varSadhara parvata taka kA kSetra, Urdhva dizA meM saudharma kalpa taka tathA adhodizA meM ratnaprabhA naraka meM lolupAcyuta taka jAnane dekhane lage / unhIM dinoM bhagavAna mahAvIra apane gautamAdi ziSyoM sahita vANijyagrAma meM pdhaare| gautama svAmI bele ke pAraNA ke dina Ananda zrAvaka ko darzana lAbha dene hetu pauSadhazAlA pdhaare| Ananda zrAvaka ne apane avadhi jJAna kI carcA kii| gautama ne kahA ki gRhastha ko avadhijJAna to hotA hai, parantu itanA trizAla nahIM ho sakatA / ata: tuma AlocanA kara prAyazcita kro| Ananda ne pratyuttara meM kahA ki satya kathana kI AlocanA nahIM hotii| Apako mRSA bolane kI AlocanA karanI cAhie / gautama ko apane vacana para zaMkA huii| ve prabhu mahAvIra ke pAsa pahuMce, pUrI ghaTanA kA jikra kiyaa| prabhu ne kahA- gautama! tumane apane jJAna kA upayoga lagAkara nahIM dekhA, tuma Ananda zrAvaka ke pAsa jAkara kSamAyAcanA kro| gautamasvAmI ne pAraNA bAda meM kiyA, pahale Ananda ke pAsa jAkara kSamAyAcanA kii| vinaya dharma kI aisI mizAla durlabha hai| Ananda eka mAsa kI saMlekhanA ke pazcAt Atma-samAdhi avasthA meM deha tyAgakara prathama devaloka ke saudharmakalpa meM arUpa nAmaka vimAna meM utpanna hue| vahA~ se cyavana kara, cAra palyopama kI Ayu pUrNa kara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha, buddha yAvat sabhI karmoM kA kSaya kreNge| (2) kAmadeva campA nAmaka nagarI meM kAmadeva nAmaka supratiSThita evaM dhanADhya gAthApati apanI AryA bhadrA ke sAtha rahatA thaa| usake pAsa 6 karor3a sonaiyA surakSita, 6 karor3a ghara bikharI meM 6 karor3a vyApAra meM tathA sATha hajAra gayeM thii| unhoMne bhagavAna mahAvIra ke upadeza sunakara zrAvaka dharma aMgIkAra kara liyaa| caudaha varSa ke bAda apanA sArA kAryabhAra jyeSTha putra ko sauMpakara paudhazAlA meM rahakara dharma kI ArAdhanA karane lge| unakI carcA svarga loka Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jinavANI- jainAgama- sAhitya vizeSAGka meM indra ne kI, taba eka deva unakI parIkSA lene ke lie eka rAtri ko unake pAsa AyA tathA usane naMgI talavAra lekara dharma se vicalita karane kA prayAsa kiyaa| phira vizAlAkAra hAthI aura viSaile sarpa kA rUpa dhAraNa kara mAraNAntika kaSTa dene lgaa| lekina kAmadeva jI jarA bhI vicalita nahIM hue| aMta meM deva hAra mAna gayA aura apanA divya svarUpa prakaTa karate hue unase kSamAyAcanA kii| kAmadevajI ne zrAvaka kI gyAraha pratimAoM kA anukrama se pAlana kiyaa| isa prakAra 20 varSoM taka zrAvaka dharma kI maryAdA kara yathAvat pAlana karate hue aMta meM eka mAha kA saMlekhanA saMthArA kara AyuSya pUrNa kara saudharma kalpa ke aruNAbha vimAna meM deva rUpa meM utpanna hue| vahA~ cAra palyopama kI sthiti pUrNakara ve mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha, buddha aura mukta hoNge| ( 3 ) culanIpitA zramaNopAsaka vArANasI nagarI meM culanIpitA nAmaka dhanADhya gAthApati apanI patnI zyAmA ke sAtha rahatA thaa| usake pAsa 8 karor3a dhana nidhAna ke rUpa meM, 8 karor3a ghara-bikharI meM tathA 8 karor3a vyApAra meM lagA huA thA aura 80 hajAra gAyeM thii| bhagavAna mahAvIra kI vANI sunakara unhoMne zrAvaka vrata aMgIkAra kiyA tathA kAlAntara meM pauSadhazAlA meM brahmacaryayukta pauSadha karate hue bhagavAna dvArA pharamAI gaI dharmaprajJapti ko svIkAra kara AtmA ko bhAvita karane lge| eka dina arddharAtri ke samaya kAmadeva kI bhAMti unakI parIkSA lene hetu eka deva AyA evaM bolA- 'yadi tU vrata bhaMga nahIM karegA to tere putra ko mArakara usake mAMsa ko ubalate hue tela ke kar3Aha meM tala kara usa mAMsa evaM rakta ko tere zarIra para siMcana karUMgA, jisase tU ArttadhyAna karatA huA mRtyu ko prApta kregaa|' culanIpitA nahIM Dare / usane vaisA hI kiyA, lekina ve vrata meM sthira rhe| isI taraha dUsare evaM tIsare putra kA bhI kiyA, phira bhI ve vicalita nahIM hue| aMta meM deva ne mA~ ko isI prakAra mAra DAlane kA Dara dikhaayaa| prathama bAra kahane para nirbhaya rahe, dUsarI, tIsarI bAra kahane para ve vicalita ho gaye aura lalakArate hue pakar3ane ke lie udyata hue to vaha deva AkAza meM ur3a gayA aura khambhA hAtha meM aayaa| kolAhala sunakara mAnA bhadrA unake samIpa aayii| unhoMne kahA ki mithyAtvI deva ke kAraNa tumane yaha dRzya dekhA hai jisase terA vrata khaMDita ho gayA hai, ataeva AloyaNA karake tapa prAyazcitta kr| unhoMne aisA hI kiyaa| aMta meM Ananda zrAvaka kI taraha 20 varSa zrAvaka dharma kA pAlana kara, 11 pratimAoM kA ArAdhana kara prathama devaloka ke saudharma kalpa ke aruNaprabha nAmaka vimAna meM utpanna hue| vahAM cAra palyopama kI Ayu pUrNa kara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha, buddha aura mukta hoNge| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAMga : eka anuzIlana (4) surAdeva sudharmA svAmI ne jambU svAmI se surAdeva zrAvaka kI yazogAthA batAte hue kahA ki vArANasI nagarI meM samRddhizAlI surAdeva gAthApati apanI patnI dhannA ke sAtha sukhapUrvaka raha rahe the| unake pAsa 18 karor3a kA dhana thA, 1 / 3 bhAga ghara bikharI, 1/3 bhAga vyApAra evaM 1/3 bhAga sarakSita rAzi tathA 6 vraja gAyoM ke yAnI 10 hajAra gAyoM ke eka vraja ke hisAba se 60 hajAra gAyeM thii| unhoMne bhI bhagavAna mahAvIra kI dezanA sunakara zrAvaka dharma svIkAra kiyA aura kAmadeva ko bhAMti pauSadhazAlA meM dharmaprajJapti kA pAlana karane lage / devaloka meM indra se unakI prazaMsA sunakara eka deva unakI parIkSA lene AyA aura bolA- yadi tU zrAvaka vrata kA tyAga nahIM karatA to tere tInoM putroM ko mAra kara ubalate tela meM tala kara tere zarIra para DAlUMgA evaM vaisA hI kiyA / phira bhI surAdeva ne sagabhAvapUrvaka vedanA sahana kI aura dharma meM sthira rahe / taba deva ne kahA ki tere andara 16 mahArogoM - zvAsa, khAMsI, jvara, dAda, zUla, bhagaMdara, bavAsIra, ajIrNa, dRSTizUla mastakazUla, arocaka, AMkha kI vedanA, kAna kI vedanA, khAja, udara roga aura kor3ha kA prakSepa karatA huuN| do tIna bAra kahane para ve use anArya puruSa samajhakara pakar3ane ke liye jhapaTe to deva AkAza meM ur3a gayA tathA khaMbhA hAtha meM aayaa| zoragula suna patnI dhannA aaii| usane devakRta parISaha batAkara usakA samAdhAna karate hue AlocanA, prAyazcitta karane kI salAha dii| culanIpitA kI taraha unhoMne bhI prAyazcitta karate hue 20 varSa kI zrAvaka paryAya kA pAlana kara eka mAsa kI saMlekhanA kara prathama devaloka ke aruNakAnta vimAna meM utpanna hue| vahA~ cAra palyopama kI Ayu pUrNa kara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha, buddha aura mukta hoNge| (5) zramaNopAsaka cullazataka bhagavAna mahAvIra ke vicaraNa kAla meM AlabhikA nAmaka nagarI meM jitazatru rAjA rAjya karate the| vahAM cullazanaka nAmaka Rddhisampanna gAthApati rahatA thaa| usake pAsa surAdeva kI bhAMti 18 karor3a kA dhana thA, jisakA tIsarA bhAga ghara-bikharI, tIsarA bhAga vyApAra, tIsarA bhAga bhaMDAra meM lagA huA thA tathA dasa dasa hajAra gAyoM ke 6 vraja the| ve bhI kAmadeva kI bhAMti pauSadhazAlA meM bhagavAna dvArA batAI gaI vidhi ke anusAra dharmadhyAna karane lge| madhyarAtri meM deva kA Agamana huA tathA surAdeva kI taraha tInoM putroM ko mArane kA bhaya dikhAyA evaM vaisA hI kiyA tathA sampUrNa sampatti ko sArI nagarI meM bikherane kA bhaya dikhaayaa| cullazataka usake tIna bAra vacana sunakara usa deva ko anArya puruSa samajhakara pakar3ane utthe| zeSa surAdeva kI taraha patnI kolAhala sunakara AyI, prAyazcitta kiyA / yAvat aruNasiddha vimAna meM devarUpa se utpanna hue| cAra palyopama kI sthiti pUrNa kara ve mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha, buddha eva mukta hoNge| 189 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 190 jinavANI- jainAgama-sAhitya vizeSAGka (6) zramaNopAsaka kuNDakolika kampilapura nagara meM kuNDakolika nAmaka gAthApati apanI patnI pUSA ke sAtha rahatA thaa| cullazataka kI bhAti 18 karor3a kI dhanarAzi thI evaM usI taraha dhana ke tIna bhAga karake upayoga kiyaa| 60 hajAra gAyeM thI bhagavAna ko vANI suna bAraha vrata dhAraNa kara sAdhu-sAdhviyoM ko prAsuka eSaNIya AhAra pAnI baharAtA huA rahane lgaa| eka dina ve dopahara ko azoka vATikA meM gye| apanI mudrikA evaM antarIya vastra utArakara dharmavidhi se cintana karane lge| usI samaya eka deva AyA tathA mudrikA evaM vastra uThAkara kahane lagA--. makhaliputra gozAlaka kI dharmavidhi anchI hai| usameM utthAna, bala, vIrya, puruSAkAra parAkrama Adi kucha bhI nahIM haiN| sabhI bhAvoM ko niyama se gArA gayA hai, isa taraha niyativAda kA pakSa prastuta kiyaa| yaha bAta acchI hai na to koI paraloka hai, na purnjnm| jaba vIrya nahIM to bala nahIM, karma nahIM, binA karma ke kaisA sukha aura duHkha? jo bhI hotA hai bhavitavyatA se hotA hai| taba kuNDakolika ne kahA- tumheM yaha deva Rddhi Adi niyati se prApta hue haiM yA puruSAkAra parAkrama se? yadi devabhava ke yogya puruSArtha ke binA hI koI deva bana sakatA hai to sabhI jIva deva kyoM nahIM ho gaye? aisA kathana sunakara deva niruttara ho gayA tathA vastra evaM nAmAMkita aMgUThI rakhakara vApisa calA gyaa| bhagavAna mahAvIra usa samaya kampilapura padhAre tathA kuNDakolika kI prazaMsA karate hue kahA ki- sabhI sAdhu-sAdhviyoM ko anya tIrthayoM ke samakSa artha, hetu, prazna, kAraNa, akhyAna se apane mata ko puSTa karanA caahiye|| zrAvaka paryAya ke 14 varSa bInane para pandrahaveM varSa meM kAmadeva kI bhAMti jyeSTha putra ko kuTumba kA mukhiyA banAkara kuNDakolika dharmavidhi se ArAdhanA karate hue gyAraha pratimAoM ko dhAraNa kara eka mAsa kI saMlekhanA evaM saMthArA kara prathama saudharma devaloka ke aruNadhvaja vimAna meM 4 palyopama kI sthiti vAle deva hue| vahAM se mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha, buddha aura mukta hoNge| (7) zramaNopAsaka sakaDAlaputra polAsapura nAmaka nagara meM gozAlaka mana ko mAnane vAlA sakaDAlaputra nAmaka kumhAra apanI patnI agnimitrA ke sAtha rahatA thaa| usake pAsa eka karor3a svarNamudrAyeM nidhAna meM, eka karor3a vyApAra meM, eka karor3a kI ghara bikharI meM thI, dasa hajAra gAyoM kA eka vraja thA tathA nagara ke bAhara miTTI ke bartana banAne kI pAMca sau dukAneM thii| jinameM kaI vaitanika naukara kAma karate the| eka dina vaha azoka vATikA meM gozAlaka kI dharmavidhi kA cintana karane lgaa| tabhI vahA~ eka deva AyA aura AkAza se hI bolane lagA "kala Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | upAsakadazAMga : eka anuzIlana . ..1911 yahAM triloka pUjya, sarvajJa, sarvadarzI. kevalajJAna ke dhAraka, deva-dAnavoM se pUjita deva AyeMge, tuma unake pAsa jAkara paryupAsanA karanA'' aisA kahakara deva calA gyaa| sakar3Alaputra ne socA gozAlaka atizayadhArI hai ve kala AyeMge, maiM unheM pratihArika pITha-phalaka Adi kA nimantraNa duuNgaa| dUsare dina bhagavAna mahAvIra ke Ane para sakar3Alaputra dharmakathA sunane gyaa| bhagavAna ne unase kahA... deva ne gozAlaka ke lie nahIM kahA thaa| yaha suna unhoMne bhagavAna ko ucita pATha paDhAne evaM rahane ke lie 300 dukAneM de dii| phira bhagavAna se niyativATa kI apramANikatA para kaI prazna pUche jisase seTha kI sArI zaMkAe~ dUra ho gaI aura vaha bhagavAna kA bhakta bana gayA tathA patnI ko preraNA dekara prabhu mahAvIra ke dharmopadeza sunane bhejaa| vaha bhI zrAvikA bana gaI, zrAvikA vrata dhAraNa kara liye| gozAlaka sakar3Alaputra ke jainI banane para polasapura AyA, usane bahuta prayAsa kiye, parantu vaha sakar3Alaputra ko kisI bhI taraha vicalita nahIM kara pAyA, ataeva kheda karate hue gozAlaka anya janapadoM meM vicarane lgaa| caudaha varSa zrAvaka dharma kI paryAya kA pAlana kiyaa| pandrahaveM varSa pauSadhazAlA meM dharmavidhi kI ArAdhanA karate samaya eka deva aayaa| usane eka-eka kara tInoM lar3akoM ko sakar3Alaputra ke sAmane mArA, unake nau mAMsa khaMDa kara usake zarIra para chir3akA, vaha nahIM ghabarAyA to patnI ke bAre meM bhI aisA karane ko khaa| vaha vicalita ho gayA, deva ko pakar3ane lgaa| vaha deva AkAza-mArga se calA gayA, khambhA hAtha lgaa| patnI ne vastusthiti samajhAkara prAyazcina karavAyA, eka mAha kA saMthArA kara prathama devaloka meM 4 palyopama ko Ayu vAle aruNabhUta vimAna kA upabhoga kara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha, buddha aura mukta hoNge| (8) zramaNopAsaka mahAzataka rAjagRha nagara meM mahAzataka nAmaka samRddha gAthApati apanI teraha patniyoM ke sAtha sukhapUrvaka raha rahA thaa| usake pAsa 24 karor3a (svarNamudrAoM) meM se 8 karor3a bacata, 8 karor3a ghara bikharI, 8 karor3a vyApAra meM, ATa vraja yAnI 80000 pazu dhana thaa| bhagavAna mahAvIra ke guNazIla udyAna meM padhArane, dharmopadeza sunane ke bAda apanI sampatti kA parimANa kiyaa| eka bAra revatI ne socA ki bAraha sautoM (sapatniyoM)ke hote maiM yatheSTa kAmabhoga kA sevana nahIM kara sakatI, ataeva kisI taraha inakI jIvana lIlA samApta kara dI jAya, jisase inake pIhara se Aye sAre dhana kA bhI upabhoga kara skuu| usane apanI 6 sautoM ko zastra prayoga se tathA cha: sautoM ko viSa dekara mAra DAlA tathA unakA 12 karor3a kA dhana apane adhIna kara liyA tathA bhoga meM itanI tallIna ho gaI ki madirA aura mAMsa ke binA use Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 caina nahIM miltaa| eka bAra mahArAja zreNika ne pazuvadha banda karA diyaa| taba vaha apane pIhara se prApta govraja meM se do bachar3oM ko naukara dvArA maravA kara pratidina unakA mA~sa khAne lgii| udhara mahAzataka zramaNopAsaka ne zrAvaka vratoM ko dhAraNa kara liyaa| aisA karate 14 varSa bIta gaye / tatpazcAt unhoMne gyAraha upAsaka pratimAoM ko aMgIkAra kara liyA evaM zarIra kamajora hone para saMthArA kara liyaa| sAdhanA meM unheM avadhijJAna ho gyaa| saMsAra ke prati udAsIna vRtti ko dekhakara revatI kAmavAsanA meM unmatta hokara unmAdajanaka vacana, kAmoddIpaka bar3abar3a bolane lgii| mahAzataka ko bhI krodha A gyaa| unhoMne kahA, terI AyuSya pUrNa hone vAlI hai, sAta dina ke andara alasaka nAmaka roga se pIr3ita hokara apane kiye kukarmo ke kAraNa pahalI naraka meM caurAsI hajAra varSa kI Ayu vAle nairayikoM meM utpanna hogii| bhagavAna mahAvIra ne gautama ko mahAzatakaM ko pratibodha dene bhejA ki tumheM saMlekhanA saMthArA meM satya tathA yathArtha hote hue bhI kaThora evaM akamanIya, asundara vacanoM kA prayoga nahIM karanA caahie| gautama mahAzataka ke pAsa gye| mahAzataka ne bhUla svIkAra kI tathA upayukta bhAvoM kI AlocanA kara samAdhipUrvaka dehatyAga kiyA tathA pahalI devaloka meM 4 palyopama kA Ayu bhoga kara mahAvideha kSetra meM siddha, buddha aura mukta hoNge| ( 9 ) zramaNopAsaka nandinIpitA zrAvastInagara meM nandinIpitA nAmaka samRddhizAlI gAthApati apanI patnI azvinI ke sAtha rahatA thaa| usake 4 karor3a svarNamudrAe~ surakSita dhana ke rUpa meM, 4 karor3a vyApAra, 4 karor3a ghara bikharI meM thI tathA dasa-dasa hajAra gAyoM ke cAra saMkula the| bhagavAna mahAvIra ke zrAvastI nagara padhArane para vaha zrAvaka dharma apanAkara zramaNopAsaka bana gayA tathA zrAvaka ke bAraha vratoM kA pAlana karatA huA Ananda zrAvaka kI taraha apane jyeSTha putra ko pArivArika evaM sAmAjika uttaradAyitva sauMpa kara dharmopAsanA meM nirata rahane lgaa| bIsa varSo taka zrAvaka dharma kA pAlana kiyA tathA anta meM deha tyAga kara pahalI devaloka meM utpanna huaa| vahAM se mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddha, yuddha aura mukta hogaa| jinavANI- jainAgama - sAhitya vizeSAGka ( 10 ) zramaNopAsaka sAlihIpitA zrAvastI nagarI meM sAlihIpitA nAmaka eka dhanADhya evaM prabhAvazAlI gAthApati rahatA thaa| naMdinIpitA kI taraha vaha bhI 12 karor3a kA svAmI thA tathA eka bhAga vyApAra meM eka bhAga ghara bikharI meM eka bhAga surakSita tathA cAra gokula the| eka bAra bhagavAna mahAvIra kA zrAvastI nagarI meM padArpaNa huA / , zraddhAlujanoM meM utsAha chA gayA. sAlihIpita bhI gyaa| usane zrAvaka dharma Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAsakadazAMga: eka anuzIlana .... svIkAra kara liyA ! 14 varSa bAda apane jyeSTha putra ko gharabAra sauMpa dharmArAdhanA meM laga gayA tathA zrAvaka kI 11 pratimAoM ko dhAraNa kiyaa| unheM koI upasarga nahIM aayaa| anta meM samAdhimaraNa prApta kara pahale devaloka ke aruNakIla vimAna meM deva utpanna huA, vahAM se mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha, buddha aura mukta hoNge| upasaMhAra ina dasa zramaNopAsakoM ke adhyayana se yaha patA calatA hai ki bhagavAna mahAvIra ke zAsana kAla meM aise zrAvaka the, jinheM deva-dAnava koI dharma se DigA nahIM sakate the| Ananda aura kAmadeva to anta taka deva ke sAmane nahIM jhuke, nahIM ddre| culanIpitA mAtRvadha kI dhamakI se, surAdeva solaha bhayaMkara roga utpanna hone kI dhamakI se, cullazanaka sampatti bikherane kI dhamakI se deva ko mArane kI bhAvanA se uThe avazya, lekina dharma nahIM chor3A tathA Aveza lAne kA prAyazcitta bhI kara liyaa| sakar3Alaputra kI patnI agnimitrA ne Age bar3hakara pati ko prAyazcitta ke lie preraNA dii| ye sabhI caritra hameM bhI upasarga ke samaya pAkhaNDI devoM ke sanmukha vicalita na hone kI preraNA dete haiN| isa sUtra meM varNita dasa zrAvakoM ke jIvana meM kaI samAnatAe~ haiN| sabhI upAsakoM ne bIsa varSa kI zrAvaka paryAya pAlana kI, zrAvaka kI gyAraha pratimAoM kI ArAdhanA kI, deva - dAnavoM aura mAnavoM dvArA pradatta ghora parISaha sahana kiye, saMlekhanA saMthArA kiyA, prathama devaloka meM 4 palyopama kI sthiti vAle deva bane tathA agale bhava meM mahAvideha kSetra meM manuSya bhava ko prApta kara mukti pAne vAle hoNge| isa prakAra kI samAnatA ke kAraNa hI AgamakAra ne ina dasa upAsakoM kA varNana isa aMgasUtra meM kiyA, anyathA yatra-tatra AgamoM meM sudarzana, tuMgiyAM ke zrAvaka, pUNiyA zrAvaka Adi kaI zrAvakoM kA varNana hai| dUsarI ora gautama gaNadhara dvArA Ananda zramaNopAsaka se kSamAyAcanA karanA bar3A udbodhaka prasaMga hai| prasannatApUrvaka apane anuyAyI se kSamA mAMgane unakI pauSadhazAlA meM pahu~ca jAte haiN| jaina darzana kA kitanA U~cA Adarza, vyakti bar3A nahIM, satya bar3A hai| eka gaNadhara apane sAdhu samAja se hI nahIM zrAvaka se bhI kSamA mAMgane sahaja cale gaye, kitanI abhimAna zUnyatA hai| kisI kavi ne ThIka hI kahA hai khuda kI khudAI se jo judA ho gyaa| khudA kI kasama vaha khudA ho gyaa| isa taraha yaha aMgasUtra zrAvaka-zrAvikAoM ke liye mArgadarzaka kA kAma karatA hai| hameM bhI apane pArivArika jIvana ko vyavasthita evaM anuzAsita karate hue jIvana ke aMtima samaya ko dhyAna meM rakhate hue jIvana Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [194 .. jinavANI- jainAgama sAhitya vizeSAGka caryA ko calAnA caahiye| jIvana kA uttarArdha kaise sArthaka ho, isake liye hamezA sajaga rahanA caahiye| -saMyojaka, zrI sthAnakavAsI jaina svAdhyAya saMgha, jodhapura jI-21, zAstrI nagara, jodhapura